Okres przeziębień wcale nie jest za nami! Pierwsze blaski słońca w nowym roku nie oznaczają, że należy porzucić czapki i szaliki. Ale co robić, gdy już złapie nas przeziębienie? Wiele z nas zanim wybierze się do lekarza, udaje się do apteki. Podczas przeziębienia często sięgamy po “herbatki” ziołowe. Ale czy aby na pewno sporządzamy je w odpowiedni sposób? I jakie surowce wybrać przy schorzeniach dróg oddechowych?
Napar, odwar, macerat.
Podczas sporządzania preparatów z ziół istotny jest dobór rozpuszczalnika oraz sposób przetwarzania surowca. Od tego zależy, jakie substancje przejdą do przetworu, a także jakie będzie działanie i trwałość uzyskanego preparatu. W warunkach domowych do samodzielnego sporządzania przetworów z wysuszonych ziół najczęściej wykorzystuje się wodę. W zależności od sposobu przetwarzania można uzyskać NAPAR, ODWAR lub MACERAT.
Kiedy zalecaną formą preparatu jest napar, odmierzamy odpowiednią ilość surowca i zalewamy przepisaną objętością gorącej wody. Odstawiamy na 15 minut surowiec, podtrzymując temperaturę, a następnie przesączamy przez gazę i kolejne 15 minut czekamy, co jakiś czas mieszając roztwór.
Innym sposobem sporządzenia preparatu jest odwar. Rozdrobniony surowiec zalewamy wodą o temperaturze pokojowej, mieszamy, a następnie podgrzewamy. Staramy się, aby temperatura odwaru nie była niższa niż 90° przez 30 minut. Następnie przecedzamy przez gazę i dopełniamy rozpuszczalnikiem do odpowiedniej objętości.
Ostatnią formą preparatu wodnego z surowca suchego jest macerat. Najczęściej sporządza się go, aby wydobyć z surowca substancje o charakterze śluzowym. Procedura polega na zalaniu surowca przepisaną ilością wody o temperaturze pokojowej i odstawieniu na 30 minut (co jakiś czas mieszając). Następnie surowiec odcedza się i przepłukuje. Na koniec należy dopełnić do wskazanej objętości, dodając odpowiednią ilość rozpuszczalnika (wody). Jeśli nie istnieją inne zalecenia, to na 1 część surowca przypada 20 części rozpuszczalnika. [5]
Poniżej znajduje się opis wybranych surowców roślinnych, które są wykorzystywane w schorzeniach dróg oddechowych:
Prawoślaz lekarski – Althaea officinalis
Ślazowate – Malvacaea
Z prawoślazu lekarskiego pozyskiwane są dwa surowce: liść i korzeń. Oba zawierają śluz – jest to cecha licznych roślin z rodziny ślazowatych. Śluzy są polisacharydami o właściwościach powlekających, ochronnych i zmiękczających. Ich działanie lecznicze jest wykorzystywane między innymi w stanach zapalnych górnych dróg oddechowych. Korzeń jest używany w podrażnieniach gardła i jamy ustnej, szczególnie takich, którym towarzyszą suchy, męczący kaszel. Ponadto badania in vitro ekstraktów z korzenia wykazały efekt przeciwzapalny przez uwalnianie wolnego tlenu i leukotrienów z białych ciałek krwi.
- zalecana forma preparatu: macerat
- 1-2 g suszonych, pociętych liści na 150 g zimnej wody; 5 razy dziennie [3]
- 0,5-3 g wysuszonych, rozdrobnionych korzeni; 3 razy dziennie [3].
Dziewanna wielkokwiatowa – Verbascum densiflorum
Trędownikowate – Scrophulariacaea
Głównym surowcem pozyskiwanym z dziewanny są korony kwiatowe, które należy szybko wysuszyć, tak aby zachowały swoją żółtozłocistą barwę. Tak jak korzeń prawoślazu, kwiat dziewanny zawiera związki o charakterze śluzowym, przez co osłania drogi oddechowe. Dzięki takim właściwościom łagodzi podrażnienia oraz ułatwia odkrztuszanie. Za działanie ułatwiające odkrztuszanie odpowiadają także saponozydy – związki, które przez podrażnianie błony śluzowej żołądka, doprowadzają do odruchu kaszlowego i wydalania śluzu przez oskrzela. Wykazano także działanie przeciwiwirusowe kwiatów dziewanny przeciw wirusowi Herpes simplex (wywołującym opryszczkę zwykłą oraz niekiedy infekcje gardła) oraz wirusom grypy typu A i B.
- zalecana forma preparatu: napar
- 1,5-2 g ziół, 3-4 razy dziennie [3].
Tymianek pospolity – Thymus vulgaris
Jasnotowate – Lamiaceae
Surowcem pozyskiwanym z tymianku jest ziele, które zawiera przede wszystkim olejek eteryczny. Jego głównymi składnikami jest tymol i karwakrol – związki fenolowe. Z surowca pozyskuje się olejek eteryczny poprzez destylację parą wodną. Olejek tymiankowy ma działanie rozgrzewające, przeciwbólowe, a także wykrztuśne poprzez drażnienie błony śluzowej oskrzeli. Co więcej, badania wykazują, że związki fenolowe wykazują silną aktywność przeciwdrobnoustrojową – szczególnie wobec bakterii G(+) i G(-), takich jak Klebsiella oraz Escherichia, a także przeciwwirusową na wirusy grypy. Ziele tymianku zawiera również flawonoidy działające spazmolitycznie na komórki tchawicy (badania in vivo). Poprzez przeciwdziałanie stanom spastycznym mięśni gładkich oskrzeli, preparat z ziela tymianku można stosować jako lek pomocniczy w krztuścu. Jednak możliwość takiego zastosowania wymaga dalszych badań in vivo. Podobne działanie do tymianku ma ziele macierzanki (Serpylli herba).
- zalecana forma preparatu: napar
- 1-2 g suchego ziela, kilka razy dziennie (maksymalna dawka dzienna: 8g) [3]
- nie zaleca się podawania preparatu do lat 4 (ze względu na tymol).
Babka lancetowata – Plantago lanceolata
Babka zwyczajna – Plantago major
Babkowate – Plantaginaceae
Obie rośliny stanowią źródło surowca, jakim są liście. Ponadto z babki lancetowatej pozyskuje się także ziele. Głównymi składnikami są polisacharydy, glikozydy irydoidowe oraz fenyloetanoidy. Preparaty wykonane poprzez macerację zimną wodą mają działanie przeciwbakteryjne. Związki polisacharydowe powlekają błony śluzowe dróg oddechowych, łagodząc podrażnienia. Surowce działają spazmolitycznie na mięśnie gładkie oskrzeli, przez co łagodzą uczucie duszności oraz wzmagają efekt wykrztuśny. Badania in vitro ekstraktów alkoholowych ziela babki lancetowatej wskazywały także działanie przeciwzapalne. Za ten efekt są odpowiedzialne fenyloetanoidy, które hamują 5-lipooksygenazę – enzym odpowiedzialny za powstawanie leukotrienów i lipoksynów – związków biorących udział w reakcji zapalnej.
- zalecana forma preparatu: napar/macerat
- 3-6 g suchego surowca (dawka dzienna dla dorosłych) [3]
- macerat do płukania gardła.
Autor: Patrycja Bojdo
Opiekun merytoryczny: dr Karolina Grabowska
Źródła:
- Kohlmunzer S. Farmakognozja. Wydanie V unowocześnione, Warszawa.
- Matławska I. Farmakognozja. Poznań 2008
- Nowak G., Nawrot J. Surowce roślinne i związki naturalne stosowane w chorobach układu oddechowego. Poznań.
- Chizzola R. Antioxidative Properties of Thymus vulgaris Leaves: Comparison of Different Extracts and Essential Oil Chemotypes. „J. Agric. Food Chem.”. 56. 16. s. 6897–6904.