Szeroka gama gotowych produktów leczniczych zapewnia dostępność wielu substancji leczniczych w różnych postaciach i dawkach. Z tego powodu mówi się, że receptura apteczna wymiera. Nic bardziej mylnego. Ze względu na możliwość dostosowania indywidualnej dawki leku do pacjenta receptura apteczna stale jest wykorzystywana do produkcji preparatów umożliwiających terapię. Mimo różnorodnych możliwości receptury aptecznej, są to zazwyczaj recepty maści. W ich skład często wchodzi hydrokortyzon, mocznik bądź witaminy. Wśród substancji czynnych stosowanych w maściach znajdują się również antybiotyki, w tym chloramfenikol, czyli detreomycyna, jak również neomycyna czy nystatyna. Stosowane są wszelakie podłoża maściowe – od wazeliny, lanoliny i euceryny, poprzez lekobazę oraz mieszaniny euceryny z lanoliną bądź wazeliną. Poniżej przedstawiam przykładowe składy leków magistralnych wraz z przykładowym sposobem ich wykonania oraz działania.
Unguator:
- standardowe obroty: czas – 2 minuty, obroty – 5
- niskie obroty: czas – 50 sekund, obroty – 2
1.
Rp.
Hydrocortisoni 1,0
Vit. A liq. 10 ml
Aq. dest.
Eucerini aa ad 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: Mniejszą ilość substancji czynnej na 1 ml zawiera witamina A firmy Hasco. Jej gęstość wynosi 1,15 g/ml, zatem 10 ml waży 11,5 g. Do pudełka unguatora należy odważyć 43,75 g podłoża i wody. Dodać odważony hydrokortyzon i zmieszać w unguatorze na standardowych obrotach. Na końcu odważyć witaminę A i ponownie zmieszać w unguatorze, ale na niskich obrotach. Maść należy przechowywać w lodówce ze względu na obecność witaminy A.
Działanie: przeciwzapalne, przeciwświądowe, przeciwobrzękowe, ochronne, regeneracyjne
2.
Rp.
Vit. A 100000 j.m.
Ung. Cholesteroli ad 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: Należy użyć 2,16 g witaminy A firmy Medana o gęstości 1,08 g/ml, gdyż 1 ml kropli zawiera 50000 j.m. Do pudełka unguatora odważyć 97,84 g maści cholesterolowej oraz 2,16 g kropli z witaminą A. Zmieszać na niskich obrotach w unguatorze.
Działanie: ochronne, regeneracyjne
3.
Rp.
0,2% Ung. Nitroglicerini 50,0
M.f. ung.
Wykonanie: Należy użyć gotowej maści o nazwie Nitrocard o zawartości 20 mg/g. Oznacza to konieczność odważenia 5,0 g w celu wykonania rozcieńczonego 0,2% leku recepturowego. Jako zastosowane podłoże można przyjąć lanolinę w ilości 45,0 g. Składniki wystarczy odważyć do pudełka unguatora i zmieszać na standardowych obrotach.
Działanie: obniżenie napięcia mięśni gładkich (leczenie proktologiczne)
4.
Rp.
10% Ung. Kalii iodidi 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: W celu wykonania danej maści należy użyć 10,0 g jodku potasu, 0,2 g tiosiarczanu sodu, 8,0 g wody i 81,8 g smalcu. Odważony jodek potasu i tiosiarczan sodu należy rozpuścić w wodzie. Do pudełka odważyć smalec, dodać roztwór i wymieszać w unguatorze na standardowych obrotach. Maść należy przechowywać w lodówce ze względu na słabą trwałość smalcu.
Działanie: przeciwgrzybicze, przeciwzapalne
5.
Rp.
Hydrocortisoni 1,0
Detreomycini 2,0
3% Sol. Acidi borici
Eucerini aa ad 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: Maść należy wykonać w warunkach aseptycznych ze względu na obecność antybiotyku. Do jałowego pudełka należy odważyć 48,5 g jałowej euceryny oraz tyle samo jałowego 3% roztworu kwasu borowego, składającego się z 1,455 g kwasu borowego i 47,05 g wody. Należy dodać odważony hydrokortyzon oraz chloramfenikol. Zmieszać w unguatorze przy użyciu jałowego mieszadła. Lek należy przechowywać w lodówce i chronić od światła.
Działanie: przeciwzapalne, przeciwświądowe, bakteriostatyczne
6.
Rp.
Zinci oxydati 1,5
Bismuthi subnitrici 1,5
Hascobaza ad 30,0
M.f. ung.
Wykonanie: Do pudełka unguatora odważyć 27,0 g hascobazy. Na wadze proszkowej odważyć proszki i dodać do pudełka. Wymieszać w unguatorze na standardowych obrotach
Działanie: złuszczające, lekkie działanie antybakteryjne, przeciwzapalne, przyspieszające gojenie ran, wysuszające
7.
Rp.
Cignolini 0,2
Ac. salicylici 2,0
Pastae Zinci
Hascobaza aa ad 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: Do sporządzenia maści można wykorzystać gotową pastę cynkową. Do pudełka unguatora należy odważyć 48,9 g hascobazy i 48,9 g pasty cynkowej. Na wadze proszkowej odważyć ditranol i kwas salicylowy. Kwas salicylowy należy rozdrobnić w moździerzu z niewielka ilością parafiny. Dodać proszki do pudełka, zmieszać w unguatorze na standardowych obrotach.
Działanie: silne keratolityczne, grzybobójcze, bakteriobójcze, przeciwłojotokowe, przeciwzapalne (leczenie łuszczycy)
8.
Rp.
Hydrocortisoni 1,0
Sulph.ppti 10,0
Mentholi 0.5
Hascobaza ad 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: Do pudełka miksera recepturowego odważyć 88,5 g hascobazy. Odważoną siarkę należy rozetrzeć w moździerzu. Mentol należy zmikronizować w moździerzu przy pomocy 1-5 kropel etanolu 96%. Substancje proszkowe dodać do pudełka i zmieszać na standardowych obrotach w mikserze.
Działanie: przeciwzapalne, przeciwświądowe, antyseptyczne, przeciwgrzybicze, chłodzące
9.
Rp.
2% Ung. Diltiazem 50,0
M.f. ung.
Wykonanie: Do sporządzenia maści potrzebny jest 1,0 g substancji leczniczej. Należy zastosować gotowy produkt leczniczy, którym może być Oxycardil w dawce 180 mg. W takim przypadku należy sproszkować 6 tabletek, przesiać proszek przez sito (ze względu na otoczkę) i odważyć masę tabletkową równą 5,56 tabletki. Do pudełka miksera recepturowego odważyć potrzebną ilość euceryny, pomniejszoną o masę tabletkową. Następnie dodać do pudełka uprzednio przygotowaną, odważoną masę tabletkową i zmieszać w unguatorze.
Działanie: obniżenie napięcia mięśni gładkich (leczenie proktologiczne)
10.
Rp.
Ureae 20,0
Vit. A 4,0
Vit. E 4,0
Vaselini albi
Eucerini
Aq dest. aa ad 200,0
M.f. ung.
Wykonanie: Do zlewki należy odważyć 57,3 g wody i rozpuścić w niej odważony mocznik. Do pudełka z unguatora odważyć po 57,3 g wazeliny białej i euceryny. Dodać roztwór mocznika i zmieszać w unguatorze. Na koniec odważyć kolejno po 4,0 g witaminy A i E, zmieszać na niskich obrotach w unguatorze. Lek przechowywać w lodówce.
Działanie: zmiękczające, złuszczające, regenerujące skórę, przyspieszające gojenie ran
11.
Rp.
Ac. salicylici 3,0
Sulph. ppti 5,0
Sapo Kalini 15,0
Vaselini albi ad 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: Ze względu na obecność niezgodności pomiędzy kwasem salicylowym, a mydłem potasowym należy rozdzielić odważane składniki. Do pudełka unguatora odważyć 15,0 g mydła potasowego, następnie 77,0 g wazeliny białej. Na wadze proszkowej odważyć siarkę, sproszkować w moździerzu i dodać do pudełka. Odważony kwas salicylowy rozetrzeć w moździerzu przy użyciu paru kropel parafiny ciekłej lub niewielkiej ilości wazeliny. Dodać do pudełka i wymieszać w unguatorze. Lek chronić od światła.
Działanie: odkażające, wysuszające, przeciwłojotokowe, przeciwzapalne
12.
Rp.
Ac. borici 2,0
Glycerini 10,0
Cera flavi
Paraffini aa 20,0
Lekobaza Amara ad 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: Na łaźni wodnej stopić 20,0 g odważonego wosku żółtego z parafiną. Do pudełka unguatora odważyć 48,0 g lekobazy i 10,0 g gliceryny. Dodać odważony, sproszkowany kwas borowy oraz stopiony wosk z parafiną. Wymieszać w unguatorze do uzyskania jednolitej konsystencji.
Działanie: natłuszczające, zmiękczające skórę, ochronne, regeneracyjne
13.
Rp.
Ichthammoli 10,0
Vaselini albi ad 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: Ze względu na możliwość rozwarstwienia przepisanej maści oraz trudność zmieszania wazeliny z ichtiolem, należy dodać lanolinę w stosunku 1:1. Zatem do pudełka unguatora należy odważyć 80,0 g wazeliny białej, 10,0 g lanoliny i 10,0 g ichtiolu i zmieszać w unguatorze.
Działanie: ściągające, odkażające, przeciwobrzękowe, ułatwiające odchodzenie ropy
14.
Rp.
Detreomycini 1,0
Camphorae 3,0
Ichtioli 5,0
Pastae Zinci ad 50,0
M.f. ung.
Wykonanie: Maść powinna być wykonana w warunkach jałowych z zachowaniem zasad receptury aseptycznej ze względu na obecność antybiotyku. Do jałowego pudełka unguatora odważyć 41,0 g gotowej pasty cynkowej oraz 5,0 g ichtiolu. Na wadze proszkowej odważyć 3,0 g kamfory, sproszkować ją w moździerzu z dodatkiem 1-5 kropel etanolu 96% i dodać do pudełka. Odważony chloramfenikol dodać do pudełka, zmieszać w unguatorze przy użyciu jednorazowego mieszadła.
Działanie: przeciwbakteryjne, ściągające, rozgrzewające
15.
Rp.
Nystatini 6000000 j.m.
Hydrocortisoni 0,5
Detreomycini 2,0
Zinci oxydati 3,0
Aq. dest. 30,0
Eucerini ad 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: Maść powinna być wykonana w warunkach jałowych z zachowaniem zasad receptury aseptycznej ze względu na obecność antybiotyku. Z opakowania nystatyny należy odczytać ilość jednostek międzynarodowych przypadających na miligram proszku i wyliczyć masę nystatyny potrzebą do odważenia. Odczytano przykładowo: 6783 IU/mg, zatem należy odważyć 0,885 g nystatyny w celu sporządzenia danego leku. Do jałowego pudełka unguatora odważyć podłoże, wodę, dodać odważone proszki i zmieszać w unguatorze przy użyciu jałowego mieszadła. Maść należy przechowywać w lodówce.
Działanie: przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, wysuszające, ściągające
16.
Rp.
Vit. A liq 10,0
Vit. E liq 10,0
Prednisoloni 0,25
Detreomycini 2,0
Hascobaza ad 100,0
M.f. ung.
Wykonanie: Maść powinna być wykonana w warunkach jałowych z zachowaniem zasad receptury aseptycznej ze względu na obecność antybiotyku. Do jałowego pudełka unguatora odważyć 77,75 g podłoża i dodać odważone proszki. Zmieszać w mikserze recepturowym. Odważyć witaminy do pudełka, zmieszać na niskich obrotach. Maść przechowywać w lodówce.
Działanie: przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, regeneracyjne
Paulina Michalska
Źródła:
- Krówczyński L., Jachowicz R.: Ćwiczenia z receptury, wyd.7, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000, ISBN 82-233-1138-2
- Jachowicz R.: Receptura apteczna, wyd. 1, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006, ISBN 83-200-3430-2
- www.mp.pl
- http://www.aptekarzpolski.pl/2010/06/05-2010-receptariusz-adeps-suillus-w-recepturze-aptecznej/
- https://receptura.edu.pl/niezbednik/gestosci-witamin-stosowanych-w-recepturze/
- www.receptura.pl
- http://www.aptekarzpolski.pl/2015/03/02-2015-recepturowe-masci-proktologiczne/8. http://www.aptekarzpolski.pl/2016/01/trudnosci-i-niezgodnosci-recepturowe/