Czym jest AIDS?
AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome) to zespół nabytego braku odporności. Jest to stan, w którym organizm człowieka nie potrafi sam się obronić przed chorobami, co stwarza korzystne warunki do ujawnienia się zakażeń. Za wystąpienie AIDS odpowiedzialny jest wirus HIV (Human Immunodeficiency Virus), należący do rodziny retrowirusów. Wyróżnia się dwa typy tego wirusa: HIV-1 i HIV-2. Pierwszy z wymienionych występuje najczęściej w krajach europejskich, azjatyckich oraz w Ameryce Północnej. Wirus HIV-2 dotyka głównie ludność Afryki.
Jak działa wirus HIV?
Wirus HIV po dostaniu się do organizmu atakuje układ odpornościowy, w szczególności białe krwinki, nazywane CD4. Limfocyty te znajdują się we krwi, szpiku kostnym, układzie pokarmowym oraz ośrodkowym układzie nerwowym. Pomagają one rozpoznawać i niszczyć bakterie, grzyby, wirusy i inne drobnoustroje odpowiedzialne za zakażenia. HIV wnika do tych komórek, namnaża się od razu lub pozostaje w stanie utajonym i namnaża się w późniejszym czasie. Na skutek tego liczba komórek CD4 spada, upośledzając układ odpornościowy, co może doprowadzić do wystąpienia objawów AIDS.
HIV w liczbach
WHO podaje, że na koniec 2019 roku na świecie zakażonych było ponad 38 milionów osób, przy czym o swoim zakażeniu nie wiedziało 7,1 milionów z nich. Do terapii antyretrowirusowej miało dostęp 67% zakażonych. Z powodu HIV/AIDS zmarło ok. 770 tysięcy osób.
Od początku epidemii, która rozpoczęła w 1985 r. do końca 2019 roku, w Polsce wystąpiło ponad 25 tys. zakażeń ogólnych, w tym 3741 osób miało AIDS, a 1424 chorych zmarło. Każdego dnia o zakażeniu dowiadują się 3-4 nowe osoby. W 2019 r. (dane od 1 stycznia do 15 listopada) wystąpiło 1521 nowych zakażeń HIV i 117 zachorowań na AIDS.
W Polsce, analiza wieku osób zakażonych wykazała, że dominują młodzi pacjenci. Wśród płci natomiast przeważają mężczyźni (87%). Osoby, u których rozpoznano zakażenie HIV stanowią:
- 33%- osoby w wieku 20-29 lat,
- 38%- osoby w wieku 30-39 lat,
- 6%- osoby w wieku 40-49 lat.
Polacy jednak wciąż badają się pod kątem obecności wirusa zbyt rzadko – jedynie 10% wykonało kiedykolwiek badanie na obecność wirusa HIV. Natomiast w krajach zachodnich przetestowano już większość populacji. Prawie 90% Polaków uważa, że problem HIV ich nie dotyczy.
Ponadto wzrasta liczba tzw. late presenters, czyli osób z późnym rozpoznaniem choroby. W związku z tym problemem pojawiła się strategia UNAIDS 90-90-90, której celem jest powstrzymanie epidemii HIV/AIDS i rozwoju choroby na całym świecie. Zgodnie jej z założeniem, do 2020 roku świadomych swojego stanu powinno być 90% zakażonych wirusem HIV. Strategia UNAIDS zakłada również, że do opanowania epidemii HIV konieczne jest, aby 90% pacjentów otrzymało terapię lekami antyretrowirusowymi (ARV). Aktualnie leczeniem ARV objętych jest ponad 12 tys. polskich pacjentów, w tym około 100 dzieci.
Objawy HIV/AIDS
U wielu osób objawy nie występują nawet przez wiele lat, dlatego mogą być nieświadomi swojego stanu zdrowia. W badaniach podstawowych nie występują żadne odchylenia od normy. Jedynym sposobem, aby dowiedzieć się o zakażeniu, jest wykonanie testu w kierunku HIV.
Po miesiącu od zakażenia mogą wystąpić objawy grypopodobne, takie jak: ból głowy, gorączka, kaszel, ból gardła. Na twarzy, tułowiu i kończynach może pojawić się wysypka o charakterze plamkowo-grudkowatym. W miarę rozwoju choroby pojawia się opuchlizna węzłów limfatycznych, utrata wagi, gorączka i biegunka. HIV osłabia organizm i uniemożliwia mu walkę z drobnoustrojami chorobotwórczymi. Brak odpowiedniego leczenia zwiększa podatność na poważne choroby, między innymi: gruźlicę, kryptokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, infekcje bakteryjne i niektóre nowotwory. Diagnostyka wirusa nie trwa długo, a jego wczesne wykrycie poprawia szanse na leczenie oraz zmniejsza ryzyko zakażenia innej osoby.
Jak wygląda diagnostyka HIV?
Test na obecność wirusa HIV jest anonimowy i można go wykonać bezpłatnie w jednym z punktów konsultacyjno-diagnostycznych, zlokalizowanych na terenie całej Polski. Test opiera się na metodzie ELISA (EIA), jest to tak zwany test przesiewowy. Badanie polega na pobraniu niewielkiej próbki krwi – nie jest konieczne bycie na czczo. Wynik ujemny świadczy o braku przeciwciał anty-HIV we krwi osoby badanej. Jeżeli od potencjalnego zakażenia minęło więcej niż 12 tygodni, a wynik testu jest ujemny, świadczy to o braku zakażenia. Wynik dodatni testu ELISA (EIA) nie dowodzi jeszcze zakażenia,ponieważ może być fałszywie dodatni. Wynik taki zawsze musi zostać potwierdzony testem potwierdzenia – dopiero jego dodatni wynik oznacza zakażenie wirusem HIV.
Test powinna również wykonać każda kobieta planująca ciążę lub będąca w ciąży.
Jak wygląda leczenie zakażenia wirusem HIV?
Od stwierdzenia pierwszego zakażenia minęło już ponad 35 lat. Do dziś nie jest możliwe zwalczenie wirusa. Jednak w wyniku wieloletnich badań opracowano postępowanie w ramach terapii antyretrowirusowej (ART). Terapia pozwala na poprawę stanu zdrowia osób zakażonych i odbudowę ich systemu odpornościowego. Odpowiednio prowadzone leczenie zmniejsza ryzyko rozwoju AIDS oraz uniemożliwia zakażenie partnerów seksualnych osób zakażonych bądź noworodka, którego matka ma HIV. Nie eliminuje ono jednak wirusa z organizmu, jedynie ogranicza jego replikację i redukuje poziom wiremii, czyli liczby kopii wirusa w mililitrze krwi, do niewykrywalnego poziomu. Terapia musi być stosowana przez całe życie pacjenta, aby była skuteczna w zakresie swojego działania. WHO zaleca, aby leczenie było podjęte niezwłocznie po zdiagnozowaniu zakażenia wirusem HIV.
Aby właściwie zaplanować i prowadzić terapię antyretrowirusową, konieczne jest wykonywanie oznaczania:
- poziomu wiremii HIV RNA,
- liczby limfocytów CD4/CD8,
- allelu układu HLA B*5701,
- tropizmu CCR5 – w uzasadnionych przypadkach klinicznych.
U pewnej grupy pacjentów wykonuje się również testy lekooporności wirusa HIV na leki ARV.
Dzięki powstaniu ART nastąpił spadek liczby śmierci z powodu AIDS, zmniejszyła się również liczba zachorowań na gruźlicę, nowotwory i inne zakażenia spowodowane upośledzeniem układu odpornościowego. Pacjenci coraz rzadziej wymagają długotrwałej hospitalizacji i drogiego leczenia – zwiększa to komfort życia zakażonych osób. Niestety, znaczna część pacjentów obawia się skutków długotrwałego przyjmowania wielolekowej terapii. Stosowanie leków antyretrowirusowych ze środkami spoza terapii może doprowadzić do wielu działań niepożądanych. Niedawno opracowano innowacyjną terapię dwulekową o niskim profilu toksyczności. Dzięki temu leczenie stało się bardziej skuteczne i mniej uciążliwe dla pacjentów.
Jakie są drogi zakażenia wirusem HIV?
Wirusem HIV można zarazić się nie tylko przez krew, ale również poprzez nasienie, preejakulat, wydzielinę z pochwy, mleko matki lub płyn mózgowo-rdzeniowy.
Istnieją więc trzy główne drogi zakażenia:
- kontakty seksualny z osobą zakażoną bez zabezpieczenia lub kontakt z materiałem potencjalnie zakaźnym,
- styczność krwi zakażonego pacjenta z krwiobiegiem osoby zdrowej (używanie tych samych igieł i strzykawek, nieodkażonych narzędzi np. fryzjerskich, kosmetycznych czy stomatologicznych),
- zakażenia wertykalne – matka zakażona HIV może zakazić swoje dziecko w czasie ciąży, porodu lub podczas karmienia piersią.
Warto zwrócić uwagę na sytuacje, w których nie dochodzi do zakażenia, aby bezpodstawnie nie dyskryminować osób zakażonych. Okoliczności, w których nie należy obawiać się zakażenia wirusem HIV obejmują:
- mieszkanie z osobą zakażoną,
- korzystanie z tej samej łazienki, toalety,
- kaszel i kichanie,
- wspólną żywność,
- uścisk ręki, dotyk skóry,
- ugryzienia komarów, kontakt ze zwierzętami.
Najczęstszymi powodami zakażenia wciąż są brak wiedzy na temat wirusa HIV oraz ignorowanie ryzyka związanego z potencjalnym zakażeniem.
W jaki sposób można uchronić się przed zakażeniem?
Zakażeniom HIV możemy zapobiegać, poprzez stosowanie się do paru zasad. Przede wszystkim należy unikać sytuacji ryzykownych, jak kontakt seksualny z nowo poznaną osobą bez zabezpieczenia lub używanie niesterylnych narzędzi do różnego rodzaju zabiegów. Jeżeli mogło dojść do potencjalnego zakażenia, należy jak najszybciej udać się do najbliższego szpitala zakaźnego. Im szybciej podane zostaną odpowiednie leki (najlepiej w ciągu maksymalnie 2-3h), tym większe prawdopodobieństwo, że zapobiegną wniknięciu wirusa do limfocytów. Po upływie 48 godzin nie ma już takiej możliwości. Z tego powodu wiedza o możliwych drogach zakażenia oraz odpowiednia reakcja w przypadku podejrzenia wirusa HIV może uratować życie.
W związku z tym należy pamiętać o:
- zachowaniu ostrożności, gdy ktoś się skaleczy- należy unikać kontaktu z krwią tej osoby,
- wykonywaniu różnego rodzaju zabiegów kosmetycznych i tatuaży tylko u osób wykwalifikowanych,
- używaniu sterylnych strzykawek i igieł,
- unikaniu przygodnych kontaktów seksualnych.
Zakażenie wirusem HIV stanowi obecnie jeden z największych problemów XXI wieku. Istotne jest więc zwiększanie świadomości społeczeństwa na temat istniejących możliwości profilaktyki, terapii czy skutków zakażenia wirusem HIV. Szybko podjęte działanie medyczne w przypadku zakażenia może odpowiednio złagodzić skutki pojawienia się wirusa w organizmie oraz nie doprowadzić do wystąpienia AIDS.
Julianna Wolska
Źródła: