Pacjenci często przyjmują farmaceutyki z kawą, herbatą lub sokiem, które mają za zadanie zneutralizować ich nieprzyjemny smak. To, czym popijane są leki, ma jednak znaczący wpływ na przebieg i efekt farmakoterapii, ponieważ niektóre składniki napojów mogą wchodzić w interakcje ze związkami występującymi w farmaceutykach i tym samym powodować brak ich aktywności farmakologicznej lub wywoływać niekorzystne lub nawet niebezpieczne dla zdrowia i życia skutki uboczne.
Czym bezwzględnie nie powinno się popijać farmaceutyków?
- Sokami, a zwłaszcza sokiem grejpfrutowym, który może wchodzić w interakcje z lekami przyjmowanymi doustnie. Zawarte w nim flawonoidy (naringenina, kwercetyna) i furanokumaryny (6,7-dihydroksybergamottyna, bergapten) neutralizują enzymy metabolizujące niektóre leki, powodując znaczny wzrost ich stężenia we krwi. Furanokumaryny dodatkowo blokują enzymy CYP3A4, utrudniając eliminację farmaceutyku z organizmu, co może skutkować nawet uszkodzeniem nerek.
Składniki soku spowalniają także metabolizm niektórych leków przeciwhistaminowych, co prowadzi do zaburzeń rytmu serca oraz powodują wielokrotny wzrost stężenia statyn i leków obniżających poziom cholesterolu we krwi, takich jak lowastatyna i simwastatyna. Interakcja ta może dotyczyć także blokerów kanału wapniowego, stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca, a także leków przeciwwirusowych stosowanych w leczeniu zakażenia HIV i pełnoobjawowego AIDS oraz cyklosporyny – chemioterapeutyku podawanego w immunosupresji po przeszczepie narządów, zespole nerczycowym i innych schorzeniach na tle immunologicznym.
Jak uniknąć interakcji między składnikami grejpfruta a farmaceutykami?
Należy wystrzegać się spożywania grejpfruta lub picia soku z tego owocu co najmniej cztery godziny przed i cztery godziny po przyjęciu preparatu. Jeśli soki grejpfrutowe spożywane są regularnie, wpływ ich składników na metabolizm leku może utrzymywać się dłużej. Ponadto, należy zwrócić uwagę na fakt, że wyciągi z tego owocu mogą znajdować się w innych produktach leczniczych, np. wspomagających odchudzanie, dlatego podczas ich przyjmowania zaleca się konsultację z lekarzem lub farmaceutą w celu wyeliminowania prawdopodobieństwa wystąpienia szkodliwych dla zdrowia interakcji pomiędzy preparatami.
- Kawą i herbatą – zawarta w nich kofeina może nasilać lub osłabiać działanie terapeutyczne farmaceutyków, a także zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
Ponadto kofeina:
– stymuluje wydzielanie kwasu solnego– obniża pH soku żołądkowego
i zmniejsza skuteczność inhibitorów pompy protonowej;
– blokuje receptory adenozynowe i hamuje fosforylację aktyny– obniża korzystne działanie statyn na serce;
– nasila działanie analgetyczne leków przeciwbólowych, np. kwasu acetylosalicylowego w wyniku synergistycznego działania tych składników.
Kawy bezwzględnie nie powinno łączyć się z teofiliną i aminofiliną, ponieważ ze względu na podobieństwo chemiczne tych substancji może wystąpić wiele efektów ubocznych, takich jak: niepokój, pobudzenie psychoruchowe, zaburzenia snu, tachykardia, hipotonia, zaburzenia rytmu serca, bóle głowy oraz skurcze mięśni. Podobne konsekwencje niesie za sobą łączenie kawy z chemioterapeutykami, np. ciprofloksacyną, a także środkami antykoncepcyjnymi czy cimetydyną, które spowalniają jej eliminację z organizmu.
Z tych samych powodów nie zaleca się popijania leków napojami energetyzującymi oraz popularnymi słodzonymi napojami gazowanymi.
Obecne w kawie i herbacie garbniki mogą tworzyć kompleksy z niektórymi składnikami leków (np. neuroleptykami, takimi jak: prometazyna, promazyna, chlorpromazyna, droperydol), zmniejszając ich wchłanianie i obniżając działanie lecznicze preparatów.
Herbata wiąże także związki żelaza obecne w niektórych preparatach, a zawarte w niej flawonoidy mogą wpływać na metabolizm leków.
- Mlekiem, ponieważ obecne w nim jony wapnia mogą wchodzić w reakcje z różnymi substancjami leczniczymi, na przykład antybiotykami z grupy tetracyklin. W wyniku tego tworzą się kompleksy, które nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, w rezultacie czego antybiotykoterapia jest nieskuteczna. Z tego samego powodu z mlekiem nie powinny być łączone cefaleksyny, fluorek sodu czy fenoksymetylopenicyliny.
Należy unikać popijania mlekiem także leków występujących w postaciach dojelitowych. Zawarta w nich substancja lecznicza ulega uwolnieniu dopiero
w jelicie, by osłonić żołądek przed jej drażniącym działaniem. Mleko posiada zdolność do podwyższania pH treści żołądkowej, więc popijanie nim farmaceutyków prowadzi do przedwczesnego rozpuszczenia otoczki tabletki, co implikuje podrażnienie błony śluzowej żołądka.
- Naparami z dziurawca i nasion lnu – wykazano, że wyciągi i napary z dziurawca przyspieszają metabolizm leków, co może zmniejszać skuteczność między innymi leków antykoncepcyjnych. Wyciąg z dziurawca może również obniżać stężenie we krwi teofiliny, która jest lekiem stosowanym między innymi w astmie i przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, a także wchodzić w interakcje z lekami antyarytmicznymi, przeciwwirusowymi i antydepresyjnymi. Ponadto, zwiększa wrażliwość skóry na słońce, co może skutkować wystąpieniem fotodermatoz – chorób skóry spowodowanych ekspozycją na światło słoneczne, przy jednoczesnej nadwrażliwości na promieniowanie UV.
Napary z nasion lnu działają osłaniająco i powlekająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego, co utrudnia wchłanianie substancji leczniczych.
- Alkoholem – po przyjęciu środka doustnego, np. tabletki, trafia ona do żołądka, gdzie w środowisku wodnym ulega rozpadowi, a substancja czynna zostaje uwolniona. Następnie przedostaje się do jelita, gdzie zachodzi proces wchłaniania substancji do krwiobiegu. Nim to jednak nastąpi, lek musi dodatkowo przejść przez wątrobę, gdzie ulega tzw. efektowi pierwszego przejścia – część wchłoniętej dawki ulega dezaktywacji pod wpływem enzymów. Alkohol może spowalniać lub przyspieszać pracę enzymów wątrobowych, a tym samym osłabiać lub wzmacniać aktywność farmaceutyków, nasilać ich toksyczność dla wątroby i zaburzać procesy wydalania ich z organizmu.
Alkohol zmniejsza działanie antybiotyków, nasila natomiast działanie preparatów antydepresyjnych, uspokajających i antyhistaminowych.Z alkoholem bezwzględnie nie można łączyć paracetamolu – leku powszechnie stosowanego w terapii bólu i gorączki. W wątrobie jest on przekształcany w około 4% przez CYP2E1 do toksycznego metabolitu, jakim jest N-acetylo-p-benzochinonoimina (NAPQI). U osób zdrowych NAPQI wychwytywany jest przez grupy sulfhydrylowe glutationu i wydalany
z organizmu. Przy udziale CYP2E1 metabolizowany jest także alkohol etylowy, którego regularne spożywanie zwiększa ilość aktywnego enzymu. Podanie paracetamolu w takiej sytuacji będzie skutkowało wzrostem stężenia NAPQI, który połączy się z makrocząsteczkami hepatocytów, prowadząc do martwicy tych komórek.
Stosując paracetamol należy więc unikać spożywania alkoholu ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia toksycznego uszkodzenia wątroby. Trzeba także pamiętać, by nie przyjmować zawierających go leków jako remedium na ból głowy spowodowany wypiciem nadmiernej ilości trunków wysokoprocentowych.
Przyjmowanie leków bez popijania także nie jest odpowiednim rozwiązaniem. Woda ma za zadanie nie tylko ułatwić połknięcie preparatu oraz zneutralizować jego nieprzyjemny smak, ale przede wszystkim uwolnić substancję leczniczą i umożliwić rozpuszczenie jej w ciekłym środowisku. By zapewnić prawidłowe działanie farmakologiczne farmaceutyków dobrze rozpuszczalnych w wodzie, wystarczy popić je już około 20 ml płynu. Natomiast leki trudno rozpuszczalne, jak antybiotyki na bazie amoksycyliny lub erytromycyny, powinno się popijać około 250 ml wody. Ze względu na to, że zazwyczaj nie znamy stopnia rozpuszczalności preparatu, najlepszym i najbezpieczniejszym rozwiązaniem będzie popicie go około 200 ml (szklanką) wody.
Ze względu na możliwość wystąpienia licznych działań niepożądanych, należy unikać napojów, których składniki mogłyby wejść w reakcję z substancją czynną leku bądź składowymi suplementów diety. Farmaceutyki najlepiej popijać dużą ilością przegotowanej lub ubogiej w składniki mineralne wody (200- 250 ml) o temperaturze pokojowej. Jest ona najlepszym wyborem, ponieważ nie zawiera jonów, które mogłyby reagować z substancjami aktywnymi preparatów leczniczych. W trakcie leczenia nie trzeba jednak całkowicie rezygnować z ulubionych napojów– należy jednak zachować odpowiedni odstęp czasowy pomiędzy ich spożywaniem a przyjmowaniem leków.
Dominika Szmechtyk
Źródła:
- Drug Interactions with Grapefruit Juice, Leigh Ann Anderson;
Data publikacji: 30.08.2019
https://www.drugs.com/article/grapefruit-drug-interactions.html
- NARODOWE CENTRUM EDUKACJI ŻYWIENIOWEJ
Interakcje składników grejpfruta z lekami, dr Katarzyna Wolnicka
Data publikacji: 11.09.2018
Data aktualizacji: 28.10.2018
https://ncez.pl/choroba-a-dieta/inne/interakcje-skladnikow-grejpfruta-z-lekami
- Materiał informacyjny dla pacjentów opracowany przez Biuro Profilaktyki Zdrowotnej Narodowego Funduszu Zdrowia we współpracy z Departamentem Analiz i Innowacji Narodowego Funduszu Zdrowia, Naczelną Izbą Aptekarską oraz Naczelną Izbą Lekarską
Data publikacji: marzec 2020
https://www.nia.org.pl/wp-content/uploads/2020/02/Materia%C5%82-informacyjny-dla-pacjent%C3%B3w.pdf
- Toksyczne uszkodzenie wątroby u pacjenta zatrutego paracetamolem i nadużywającego alkohol etylowy – opis przypadku, Dorota Owsianik , Elżbieta Mach-Lichota , Marek Wojtaszek
http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-d75dcfac-c497-41f2-93e0-9d88dd0322c7
- 5 leków, którymi nie powinno się popijać leków, Agnieszka Skrzetuszewska
Data publikacji: 20.05.2019
https://mgr.farm/opinie/5-plynow-ktorymi-nie-powinno-sie-popijac-lekow/
- 8 leków, których nie możesz łączyć z alkoholem, Marcin Korczyk (Pan Tabletka)
Data publikacji: 09.12.2019
https://pantabletka.pl/paracetamol-a-alkohol-leki-na-kaca/