Zarówno medycy, jak i pacjenci często posługują się pojęciem ,,zespół metaboliczny”. Dla tych drugich termin ten zazwyczaj nie jest do końca zrozumiały. Czym charakteryzuje się zespół metaboliczny? Jak zapobiegać jego występowaniu? W jaki sposób leczyć? Tego wszystkiego dowiecie się w poniższym artykule.
Czym jest zespół metaboliczny?
Zespół metaboliczny (również nazywany zespołem X), określa się jako grupę wzajemnie powiązanych ze sobą czynników, których współistnienie znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych czy cukrzycy typu II. Jest to termin, wokół którego niezmiennie występuje wiele wątpliwości. Pojawiają się trudności we wskazaniu jednoznacznych kryteriów diagnostycznych, przyczyn, a także najlepszego sposobu leczenia. Niemniej jedno wydaje się pewne- identyfikacja u pacjenta zespołu metabolicznego jest wskazaniem do jak najszybszego objęcia go kompleksową opieką medyczną.
Jak go rozpoznać?
Zespół metaboliczny może być rozpoznany jedynie na podstawie odpowiednich badań lekarskich i dokładnie przeprowadzonego wywiadu z pacjentem. Aktualnie obowiązujące kryteria diagnostyczne to te stworzone przez International Diabetes Federation (IDF) oraz American Heart Association/National Heart, Lung and Blood Institute (AHA//NHLBI) z 2009 roku, a także równolegle obowiązujące – zmodyfikowane kryteria NCEP-ATPIII (National Cholesterol Education Program-Adult Treatment Panel III). Według kryteriów IDF u danej osoby muszą jednocześnie występować co najmniej trzy z poniższych czynników:
- otyłość centralna
Jej wyznacznikiem jest nieprawidłowy obwód talii, którego wartości są różne w zależności od danej populacji. Dla rasy kaukaskiej, typowej dla większości Polaków, będą to wymiary większe lub równe 80 cm dla kobiet, natomiast dla mężczyzn większe lub równe 94 cm;
- podwyższone stężenie triglicerydów we krwi lub zastosowane leczenie
Oznacza to, że w wynikach laboratoryjnych poziom triglicerydów (TG) wynosi ≥ 150 mg/dl lub pacjent już jest leczony farmakologicznie w celu obniżenia stężenia triglicerydów. TG są to tłuszcze niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, stanowiące podstawowy składnik tkanki tłuszczowej i źródło energii. Niemniej ich zbyt duży poziom jest szkodliwy dla zdrowia, będąc istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju chorób serca;
- obniżone stężenie cholesterolu frakcji HDL we krwi lub zastosowane leczenie
Frakcja HDL (lipoproteina wysokiej gęstości) często nazywa jest „dobrym cholesterolem”, gdyż jej wysokie stężenie zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy. W organizmie człowieka HDL transportuje cząsteczki cholesterolu z tkanek organizmu do wątroby. Pacjent spełnia kryteria obniżonego poziomu HDL w kontekście zespołu metabolicznego, jeśli notuje się wartości mniejsze lub równe 50 mg/dl u kobiet, a u mężczyzn 40 mg/dl lub już jest leczony farmakologicznie z tego powodu;
- podwyższone wartości ciśnienia tętniczego lub zastosowane leczenie hipotensyjne
Za podwyższoną wartość wskazuje się ciśnienie tętnicze ≥ 130/85 mmHg (ciśnienie skurczowe 130, ciśnienie rozkurczowe 85). Drugą możliwością jest sytuacja, gdy pacjent ma już zastosowane leczenie zmierzające w celu obniżenia podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi (leczenie hipotensyjne);
- podwyższone stężenie glukozy we krwi na czczo lub zastosowane leczenie hipoglikemizujące
Czynnikiem kwalifikującym jest stężenie glikemii na czczo większe lub równe 100 mg/dl lub gdy pacjent ma już stwierdzoną cukrzycę typu II lub stan przedcukrzycowy i ma wdrożone leczenie.
Jakie są przyczyny zespołu metabolicznego?
Naukowcy nadal nie znaleźli jednoznacznych odpowiedzi na temat mechanizmu powstawania zespołu metabolicznego. Zwraca się jednak uwagę, że kluczową rolę odgrywają otyłość brzuszna i insulinooporność, czyli zmniejszenie wrażliwości tkanek na insulinę, których konsekwencjami są kolejne zmiany metaboliczne. Inne czynniki brane pod uwagę to zmiany hormonalne, proces toczącego się chronicznie stanu zapalnego, a także uwarunkowania genetyczne oraz środowiskowe (głównie bogata w tłuszcze, wysokokaloryczna dieta czy brak aktywności fizycznej).
Jak wygląda leczenie?
Celem leczenia jest zminimalizowanie powstałego ryzyka chorób układu krążenia i rozwoju cukrzycy typu II. Dzieje się to poprzez odpowiednią kontrolę wymienionych wcześniej czynników, warunkujących zdiagnozowanie zespołu metabolicznego. Stosuje się odpowiednie leczenie farmakologiczne – jego celem jest obniżenie nieprawidłowych wartości poziomu glukozy, cholesterolu frakcji HDL, triglicerydów czy ciśnienia tętniczego krwi. Jednak ze względu na fakt, że największy wpływ na rozwój zespołu metabolicznego ma niewłaściwy tryb życia, istotne są znaczące zmiany w tym obszarze, takie jak:
-redukcja masy ciała
Szczególnie istotna dla pacjentów z otyłością. Dla najlepszych efektów zaleca się konsultację z dietetykiem, który pomoże stworzyć niskokaloryczny oraz dostosowany do potrzeb plan żywieniowy. Drugim aspektem jest regularna aktywność ruchowa;
-odpowiednio zbilansowana dieta
Powinna być ona obfita w owoce, warzywa, produkty zbożowe, ryby oraz oliwę z oliwek. Należy też jak ograniczyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych i mięs. Wymienione cechy są charakterystyczne dla diety śródziemnomorskiej, dla której naukowcy dowiedli skuteczność w obniżaniu ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych;
-aktywność fizyczna
Regularne ćwiczenia są korzystne dla całego układu krążenia, pomagając w zredukowaniu czynników ryzyka jego chorób. Przyczyniają się do zwiększenia wrażliwości tkanek na insulinę, obniżają ciśnienie tętnicze krwi, zwiększają ilość cholesterolu frakcji HDL („dobry cholesterol”), a zmniejszają poziom cholesterolu frakcji LDL i cholesterolu całkowitego;
-zaprzestanie palenia
Zarówno czynne, jak i bierne palenie tytoniu ma wpływ na rozwój czynników ryzyka, które składają się na zespół metaboliczny. U osób palących zaobserwowano zwiększony obwód w talii, podwyższony poziom triglicerydów i obniżony frakcji HDL cholesterolu;
-stosowanie zalecanej przez lekarza farmakoterapii
Jak już wcześniej wspomniano, przepisane leki mają wspomagać regulację ciśnienia tętniczego krwi, stężenia glukozy czy lipidów we krwi do prawidłowych wartości.
Podsumowanie
- Zespół metaboliczny to pojęcie, które pomimo upływu lat, wciąż nie doczekało się jednoznacznej definicji, kryteriów rozpoznania czy mechanizmu powstania.
- Stosując się do wytycznych International Diabetes Federation (IDF) oraz American Heart Association/National Heart, Lung and Blood Institute (AHA//NHLBI) z 2009 roku, u pacjenta można stwierdzić zespół metaboliczny, gdy jednocześnie występują co najmniej 3 z 5 czynników ryzyka:
– otyłość centralna
– podwyższony poziom triglicerydów (lub leczenie);
– obniżony poziom frakcji HDL cholesterolu (lub leczenie);
– podwyższone ciśnienie tętnicze krwi (lub leczenie);
– nieprawidłowa glikemia na czczo (lub leczenie).
- Najważniejszą rolę w leczeniu, jak i zapobieganiu zespołowi metabolicznemu, stanowi prawidłowa, odpowiednio zbilansowana dieta oraz aktywność fizyczna.
- Zlecona przez lekarza farmakoterapia jest zazwyczaj nieodłącznym elementem terapii, wspomagającym uregulowanie nieprawidłowych parametrów – stężenia triglicerydów we krwi, stężenia glukozy, ciśnienia tętniczego krwi.
- Priorytetowym celem leczenia jest przedłużenie życia pacjenta, poprzez obniżenie ryzyka zachorowania na takie schorzenia jak choroba niedokrwienna serca czy cukrzyca typu II.
Natalia Obajtek
Źródła:
- Kramkowska M., Czyżewska K. „Zespół metaboliczny — historia, definicje, kontrowersje”, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2014, tom 5, nr 1, 6–15
- Rochlani Y, Pothineni NV, Kovelamudi S, Mehta JL. Metabolic syndrome: pathophysiology, management, and modulation by natural compounds. Ther Adv Cardiovasc Dis. 2017
- Scott M. Grundy, H. Bryan Brewer Jr, James I. Cleeman, Sidney C. Smith Jr, Claude Lenfant “Definition of Metabolic Syndrome”, Circulation 2004 – Volume 109, Issue
- https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/the-metabolic-syndrome
- https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/72134,dieta-w-zespole-metabolicznym
- https://podyplomie.pl/medycyna/26983,zespol-metaboliczny-a-udar-mozgu?page=2