Mleczna? A może gorzka? Nadziewana, a może pita na gorąco w formie napoju? Czekolada! Wielu z nas traktuje ją jako niekoniecznie zdrową, ale za to niezwykle słodką przekąskę. Okazuje się jednak, że czekolada może pozytywnie oddziaływać na nasz organizm.
Pierwsze dowody na lecznicze użycie ziaren kakaowca dotyczą czasów Azteków, którzy pili napój czekoladowy w celu leczenia dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Wierzyli również, że w połączeniu z korą kastylki sprężystej, czekolada leczy infekcje. Kolebką tej słodyczy jest wschodnie wybrzeże Meksyku, gdzie około 3 tysiące lat temu Olmekowie zaczęli uprawiać ziarno kakaowca.1 2 Do Europy czekolada trafia po podbiciu Meksyku przez Hiszpanię – dzieje się to w XVI wieku. Co może być zaskakujące, przez większą część swojej historii czekolada była spożywana w formie napoju. Pierwsza tabliczka czekolady została wytworzona dopiero w 1847! Jeszcze nowszym odkryciem jest czekolada biała – stworzona przez przypadek w latach 30. XX wieku, przez szwajcarskich lekarzy próbujących zachęcić hospitalizowane dzieci do picia mleka wzbogaconego w witaminy, dodając do niego masło kakaowe. W Polsce czekolada obecna była już w XVII wieku – dowodem na to jest jeden z listów z 1665 roku Jana III Sobieskiego do Marysieńki.3 Wróćmy teraz do medycznego aspektu spożywania czekolady.
Pokarm bogów – odczarować złe widmo czekolady
Z czym kojarzy nam się czekolada? Od małego uczymy dzieci, żeby ograniczały czekoladę, bo czekolada to cukier, a cukier to biała śmierć i prosta droga do próchnicy oraz chorób zębów. Zapominamy o tym jak bogaty skład ma czekolada i jak wiele cennych składników odżywczych zawiera. W 1753 roku Karol Linneusz nazwał drzewo czekoladowe pokarmem bogów – Theobroma cacao – co pokazuje, jak cennym surowcem jest czekolada.4 Wykazano, że jest ona bogatym źródłem flawonoidów o potencjale antyoksydacyjnym – według badań 30 g czekolady lub filiżanka gorącej czekolady posiada aktywność przeciwutleniającą porównywalną do 100 ml czerwonego wina. Występujące w kakao flawonole i procyjanidyny w badaniach in vitro wykazały działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne i przeciwnowotworowe. Flawonole zawarte w czekoladzie mogą łagodzić zmęczenie psychiczne i nieznacznie poprawiać aspekty funkcji poznawczych.
Co więcej, produkty bogate we flawonole kakaowe zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych i chorób sercowo-naczyniowych, powodują korzystną zmianę profilu lipidowego w surowicy krwi, i zmniejszenie odpowiedzi zapalnej, polepszenie funkcji śródbłonka, hamowanie agregacji płytek krwi, rozszerzanie naczyń krwionośnych dzięki modyfikacji syntezy tlenku azotu. U osób spożywających czekoladę wykazano również wydłużenie czasu tworzenia się skrzepu ex vivo oraz zmniejszenie stężenia produktów przemiany tromboksanu w moczu. U pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i upośledzoną tolerancją glukozy, gorzka czekolada przyczyniła się do obniżenia ciśnienia i poprawiła wrażliwość komórek na insulinę.
Nie zapominajmy o składnikach mineralnych. 100 g proszku kakaowego zapewnia około 32% normy odpowiedniego spożycia potasu. Jedna porcja kakao (10 g proszku kakaowego) zapewnia 16% dziennego zapotrzebowania magnezu dla kobiety i 12% dla mężczyzny, oraz 25-35% żelaza. 100 g czekolady mlecznej dostarcza 18% dziennego zapotrzebowania na wapń. W czekoladzie odnajdziemy również fosfor i miedź.1 2 5
Pożywka dla mózgu – jak czekolada zmienia nastrój?
Nie od dziś wiadomo, że czekolada poprawia nastrój. Nie wynika to tylko z jej przyjemnego smaku, a ze składu chemicznego czekolady. A możemy w nim odnaleźć tryptofan, niezbędny do produkcji serotoniny – związku regulującego wrażliwość na ból, sen, apetyt, temperaturę ciała, ciśnienie i krzepnięcie krwi, i dopaminę – odgrywającej ważną rolę w kontroli motorycznej, układzie nagrody, procesach poznawczych, takich jak: uwaga, pamięć, myślenie, rozwiązywanie problemów. Czekolada pozytywnie wpływa na produkcję endorfin, które zmniejszają podatność na stany depresyjne. Dodatkowe działanie endorfin to zmniejszanie odczuwania bólu czy wzmacnianie odporności. Redukcja poziomu stresu, uzyskana po spożyciu czekolady, obniża ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego.
Za poprawę stanu psychicznego nie odpowiadają tylko endorfiny – w czekoladzie zawarte są również substancje psychoaktywne, takie jak anandamid (endogenny kannabinoid hamujący doznania bólowe oraz poczucie stresu) czy kofeina (przeciętna tabliczka czekolady gorzkiej dostarcza 60-70 mg kofeiny, co jest porównywalne z ilością kofeiny w filiżance kawy).7 W sytuacjach stresowych zwiększa się zapotrzebowanie na składniki modyfikujące neurotransmitery – to wzmaga apetyt na czekoladę.1-4
Nie tylko do jedzenia – czekolada w kosmetykach
Czekolada nie zawsze musi trafiać do naszego brzuszka! Kosmetyki z czekoladą coraz częściej pojawiają się na sklepowych półkach. Maski do ciała, balsamy, olejki, płyny do kąpieli, szampony, peelingi z łuskami kakaowca o pięknym zapachu. Już sam zapach czekolady, a więc i kosmetyków o jej zapachu, wpływa pozytywnie na nastrój. Sam zapach czekolady powoduje wzrost syntezy endorfin. Ale nie o sam zapach tu chodzi, a znów o bogaty skład chemiczny. W czekoladzie znajdziemy witaminy A, B1, B2, C, D, E, K, pozytywnie wpływające na naszą skórę.
Pomimo kojarzenia czekolady z dużą zawartością cukru, to dzięki dużej zawartości kofeiny i teobrominy czekolada może być wykorzystywana w preparatach ujędrniających i poprawiających sylwetkę – ze względu ma antycellulitowe i wyszczuplające działanie tych związków. Masło kakaowe uzyskiwane z nasion kakaowca stymuluje produkcję kolagenu w skórze i zapobiega nadmiernemu wysuszaniu skóry, dzięki właściwościom nawilżającym.5 6
ŁaKOCIE – czekolada a zwierzęta
W kontekście medycznym warto pamiętać o wpływie czekolady na zdrowie zwierząt. Najczęściej słyszy się, że jest ona groźna dla psów, ale nie wolno jej podawać również kotom, królikom, papugom czy koniom. Dla zwierząt czekolada jest trucizną ze względu zawartą w niej teobrominę. Na przykładzie organizmu psów – metabolizują one ten związek znacznie wolniej i odkłada się on w ich organizmie, stanowiąc neurotoksynę. Objawy kliniczne zatrucia mogą pojawić się już po godzinie – możemy zauważyć liczne objawy, takie jak zaburzenia rytmu serca, niepokój, przyśpieszony oddech, pobudzenie, wymioty i wiele innych. Po przyjęciu wysokiej dawki śmierć, zwykle w wyniku arytmii serca i zaburzeń oddechu, następuje po 6-15 godzinach.
O jakich dawkach mówimy? Dawka śmiertelna teobrominy na 50% badanej populacji psów według badań wynosiła 250-500 mg/kg masy ciała psa. W 1 gramie gorzkiej czekolady znajduje się 12-20 mg teobrominy (przyjmując tabliczkę czekolady o masie 100 g, będzie ona zawierała 1200 -2000 mg toksycznego związku) – jest to najgroźniejszy rodzaj czekolady, ze względu na najwyższą zawartość teobrominy. Mniej niebezpieczna jest czekolada mleczna, zawierająca w 1 gramie 1,5-2 mg teobrominy. Dlatego ważne jest, aby jak najszybciej skontaktować się z lekarzem weterynarii, jeśli tylko mamy podejrzenie, że nasz pupil dorwał w swoje łapki czekoladę.8
Dla każdego fana czekolady lipiec jest szczególnym miesiącem ze względu na przypadający 7 lipca Światowy Dzień Czekolady. W Polsce okazji do świętowania mamy więcej, bo dzień czekolady obchodzony jest również 12 kwietnia. Zachęcamy, aby o dobroczynnych właściwościach czekolady pamiętać każdego dnia, nie tylko w dniach jej święta. Spożywana w rozsądnych ilościach czekolada może przynieść wiele dobrego! Nie zamykajmy się tylko na negatywnych skutkach jej spożywania, uzyskiwanych zwykle przy spożywaniu zbyt dużej jej ilości. Cytując Paracelsusa – „wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną, bo tylko dawka czyni truciznę”. Dodajmy tu znane powiedzenie ,,jesteś tym, co jesz” – dlaczego nie być słodkim, jak najsłodsza czekolada?
Martyna Filipkowska
Źródła:
- Skrajda M., Dąbrowski G. Czekolada jako źródło związków bioaktywnych oddziałujących na organizm. Journal of Education, Health and Sport. 2015;5(9):429-442. ISSN 2391-8306. DOI 10.5281/zenodo.31046
- Musioł M., Błoński B., Stołecka-Warzecha A., Paprotna-Kwiecińska J., Wilczyński S. Wpływ czekolady na zdrowie człowieka. DOI:10.18794/aams/86413
- Krótka historia czekolady. https://www.krotkiehistorie.pl/2021/12/krotka-historia-czekolady.html [dostęp 15.07.2023]
- Boniakowska I., Burzyńska M., Jeleń J., Magnuszewska M. PRODUKTY NATURALNE DOBROCZYNNE I CENNE DLA KOSMETOLOGII: MIÓD I PRODUKTY PSZCZELE, CZEKOLADA, OWOCE GRANATU I WINOGRON ORAZ ALOE. STUDENCKIE ZESZYTY NAUKOWE KOSMETOLOGIA Nr 1 (1)/2016
- Węglarz M., Kubica A., Sinkiewicz W. Znaczenie czekolady w prewencji chorób sercowo-naczyniowych. Folia Cardiologica Excerpta 2011, tom 6, nr 2, 127–134
- Grabowska M. Masło kakaowe a opalanie – jaki ma wpływ na opaleniznę? https://gemini.pl/poradnik/artykul/maslo-kakaowe-a-opalanie-jaki-ma-wplyw-na-opalenizne/ [12.07.2021, dostęp: 16.07.2023]
- Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Wierzejska R. Gorzka czekolada – czy włączyć ją do naszej diety?
- M. Markowska, Żywienie psów, w: w: M. Ceregrzyn, R. Lechowski, B. Barszczewska (red.), Podstawy żywienia psów i kotów. Podręcznik dla lekarzy i studentów weterynarii, Wyd. Edra Urban&Partner, Wrocław 2019.