Magnez – często nazywany „pierwiastkiem życia” – jest jednym z głównych makroelementów zaangażowanych w procesy zachodzące w organizmie. Prawidłowe stężenie magnezu we krwi wynosi 0,7-1,2 mmol/l. Jego większa część (ok. 50-60%) znajduje się w układzie szkieletowym, około 40% występuje w tkankach miękkich, a tylko 1% w płynach pozakomórkowych. Rola magnezu w organizmie jest niezwykle istotna – pierwiastek ten reguluje działanie wielu enzymów (na przykład polimerazy DNA), wpływa na przewodnictwo nerwowe i kurczliwość mięśni, w tym mięśnia sercowego, bierze również udział w budowie kości i zębów – utrzymuje ich prawidłową gęstość, wchodzi w skład receptorów β-adrenergicznych, a także uczestniczy w syntezie białek. Ze względu na liczne procesy, w których magnez bierze udział, bardzo ważna jest przemyślana podaż tego pierwiastka, ponieważ zarówno niedobory jak i nadmiary mogą być niebezpieczne dla zdrowia. 1–4
Gdzie na co dzień znajdziemy magnez?
Produktami bogatymi w magnez są zielone warzywa (liście szpinaku i buraka, szczaw, seler naciowy, koper oraz natka pietruszki i marchewki), produkty pełnoziarniste, kasza gryczana, otręby, rośliny strączkowe (groch, fasola, soja, ciecierzyca), orzechy i nasiona roślin oleistych, banany, ziemniaki, ryby, a także kakao. Magnez podany doustnie w postaci soli nieorganicznych wchłania się jedynie w ok. 20%. W aptekach czy punktach aptecznych dostępne są leki i suplementy magnezu zawierające jego sole organiczne np. cytrynian, mleczan, asparaginian, których wchłanialność wynosi nawet 90%. Przyswajalność magnezu poprawiają między innymi witamina B6 i D3, natomiast czynnikami obniżającymi jego wchłanianie są fityniany (których źródłem jest dieta bogatobłonnikowa), fosforany i szczawiany. Wchłanianie magnezu jest także utrudnione w przypadku kojarzenia go z pokarmami bogatotłuszczowymi, w diecie bogatowapniowej oraz ubogobiałkowej. 3 5
Kilka faktów o magnezie
- Zalecana dobowa zawartość magnezu w diecie mężczyzn wynosi 17,5 mmol (420 mg) i 13,3 mmol (320 mg) dla kobiet. 6
- W niedoborze magnezu zaleca się przyjmowanie do 24 mmol magnezu na dobę w kilku dawkach. 3
- Badanie pozwalające sprawdzić stężenie m.in. magnezu we krwi to jonogram. 7
- Rodzinna pierwotna hipomagnezemia jest rzadkim zaburzeniem wchłaniania i transportu minerałów, prowadzi do niskiego stężenia magnezu we krwi. 8
- Magnez wchłania się w jelicie cienkim. Jego przyswajalność wynosi około 20-30%, ale może wzrosnąć. 3 5
- Wraz ze zwiększaniem dawki magnezu rośnie częstość działań niepożądanych, przede wszystkim występowanie biegunek. 2 3
- Prawdopodobnie przewlekły niedobór magnezu ma udział w powstawaniu chorób układu sercowo-naczyniowego oraz nowotworów, cukrzycy typu 2. i kamicy nerkowej. 6
Nieodpowiedni poziom magnezu – jak go rozpoznać?
Magnez jest ważny dla funkcjonowania niemal całego organizmu, dlatego też jego niedobór może objawiać się bolesnymi skurczami mięśni pojawiającymi się w różnych częściach ciała, drżeniem i mrowieniem kończyn, uczuciem zmęczenia oraz zaburzeniem rytmu serca. Innymi objawami mogą być również osłabienie koncentracji i problemy z pamięcią, a nawet pobudliwość nerwowa i stany lękowe. 3 Niewiele mówi się o nadmiarze magnezu, a jest on również istotny i może zagrażać zdrowiu pacjenta. Hipermagnezemia rozpoznawana jest, gdy stężenie magnezu we krwi wynosi powyżej 1,2 mmol/l, a jej najczęstsze objawy to parestezje twarzy, zaparcia, zatrzymanie moczu, hipotensja, osłabienie siły mięśniowej i porażenie mięśni oddechowych. W EKG obserwuje się wydłużenie odcinka PQ, a w ciężkiej hipermagnezemii zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego i śródkomorowego. W skrajnej hipermagnezemii może wystąpić także blok serca, a nawet asystolia. 2 3 9
Czy leki mogą wpływać na stężenie magnezu?
Z punktu widzenia farmaceuty należy pamiętać, że niedobory magnezu mogą wynikać nie tylko z nieprawidłowo zbilansowanej diety (ubogiej w produkty zawierające ten pierwiastek), ale także ze stosowania np. leków moczopędnych, które zwiększają wydalanie magnezu czy inhibitorów pompy protonowej hamujących wchłanianie magnezu poprzez podnoszenie pH w żołądku. 3 Jednym z działań niepożądanych cetuksymabu i panitumumabu jest hipomagnezemia spowodowana hamowaniem funkcjonowania EGFR w części krętej kanalika dystalnego nefronu i skutkującej nadmierną utratą tego jonu z moczem. 10 Warto mieć na uwadze ryzyko hipomagnezemii również u osób leczonych aminoglikozydami, cisplatyną, amfoterycyną B, cyklosporyną i tokrolimusem. 6 Osoby nadużywające preparatów z magnezem działających przeczyszczająco mogą nieumyślnie doprowadzić do stanu hipermagnezemii. Na zwiększone ryzyko podwyższonego stężenia magnezu narażeni są także pacjenci leczeni solami litu, stosujący tlenek magnezu w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz otrzymujący siarczanu magnezu w stanie przedrzucawkowym i w objawach rzucawki. 2 9
Magnez a różne schorzenia
Długotrwałe żywienie pozajelitowe bez suplementacji jonów Mg2+, nadużywanie alkoholu, upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowego, ale także przewlekłe wymioty i biegunki mogą być bezpośrednią przyczyną hipomagnezemii. Niedobór magnezu obserwowany jest także w przebiegu niektórych chorób, do których należą m.in. hiperaldosteronizm pierwotny, hiperkalcemia, hipokaliemia, zespół Gitelmana, zespół Barttera, hipomagnezemia rodzinna z hiperkalciurią i hipomagnezemia z wtórną hipokalcemią. Hipomagnezemia nie musi wynikać jedynie ze zmniejszonej ogólnoustrojowej zawartości magnezu – może występować u osób z prawidłowym, a nawet zwiększonym poziomem tego pierwiastka, kiedy dochodzi do przemieszczania jonów Mg2+ do komórek np. podczas leczenia kwasicy ketonowej. Kolejną przyczyną hipomagnezemii może być odkładanie się magnezu w tkankach, co obserwowane jest m.in. w przebiegu ostrego zapalenia trzustki czy w występującym po operacyjnym leczeniu nadczynności przytarczyc tzw. zespole „głodnych kości” gdzie pierwiastek odkłada się w tkance kostnej. 6
Zwiększone ryzyko hipermagnezemii zagraża szczególnie osobom z chorobami nerek – w przewlekłej jak i ostrej niewydolności nerek spowodowane jest upośledzonym wydalaniem magnezu przez nerki. Choroby zapalne żołądka i jelit mogą prowadzić do nadmiernego wchłaniania magnezu z przewodu pokarmowego. Hipermagnezemia występuje również w niedoczynności kory nadnerczy i tarczycy ze względu na niedobór kortyzolu, aldosteronu i hormonów tarczycy, co upośledza wydalanie magnezu przez nerki. Niektóre stany kliniczne, takie jak: zespół rozpadu nowotworu, rabdomioliza, hemoliza, kwasica, skutkują nadmiernym uwalnianiem magnezu z komórek. 2 3 9
Tak jak w przypadku wszystkich makroelementów prawidłowy poziom magnezu we krwi jest kluczowy dla niezakłóconej pracy organizmu. Wiedza farmaceuty na temat pierwszych objawów niedoboru oraz nadmiaru tego pierwiastka jest konieczna dla prawidłowego prowadzenia opieki farmaceutycznej, gdyż istnieje wiele czynników, które mogą zarówno podnosić jak i obniżać stężenie magnezu. Bardzo ważna jest umiejętna analiza przyjmowanych leków jak i schorzeń pacjenta, ale także jego codziennej diety, aby jak najwcześniej zareagować, jeżeli istnieje ryzyko zagrożenia zdrowia.
Agata Grzejdziak
Źródła:
- Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Magnez — czy trzeba go suplementować? https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/fakty-i-mity/magnez-czy-trzeba-go-suplementowac/ [Dostęp: 15.02.2024 r.]
- mp.pl, Nadmiar magnezu (hipermagnezemia): przyczyny, objawy i leczenie. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/176013,hipermagnezemia. [Opublikowano: 14.01.2022 r. Dostęp: 10.02.2024 r.]
- mp.pl, Magnez: rola, objawy niedoboru oraz bogate źródła pokarmowe. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/73839,magnez. [Opublikowano: 23.01.2023 r. Dostęp: 10.02.2024 r.]
- Bednarek-Skublewska, A. Kliniczne korzyści wynikające z monitorowania stężenia magnezu w surowicy pacjentów przewlekle hemodializowanych. Renal Disease and Transplantation Forum 11, 160–165 (2018).
- Jędrzejek, M. et al. Stosowanie preparatów magnezu w praktyce lekarza rodzinnego. Lekarz POZ 7, (2021).
- mp.pl, Niedobór magnezu (hipomagnezemia) – objawy, przyczyny i leczenie. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/176012,hipomagnezemia. [Opublikowano: 07.02.2022 r. Dostęp: 14.02.2023 r.]
- mp.pl, Jonogram – badanie stężenia elektrolitów we krwi. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99724,jonogram-badanie-stezenia-elektrolitow-we-krwi. [Opublikowano: 26.01.2024 r. Dostęp: 10.02.2024 r.]
- orpha.net, Rodzinna pierwotna hipomagnezemia. https://www.orpha.net/data/patho/PL/RodzinnaPierwotnaHipomagnezemia-PLplAbs10344.pdf [Dostęp: 13.02.2024 r.]
- mp.pl, Podręcznik Interna – Medycyna Praktyczna: Hipermagnezemia. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.5.2. [Opublikowano: 10.08.2020 r. Dostęp: 13.02.2024 r.]
- Buda Anna, Püsküllüoglu Mirosława Mechanizmy utraty magnezu w trakcie leczenia cetuksymabem i panitumumabem. Onkologia w Praktyce Klinicznej, Viamedica 2012, tom 8, nr 4, 143–150 [Dostęp: 13.02.2024 r.]