Świąteczny okres jest już za nami. Choinka została rozebrana, ozdoby pochowaliśmy już do kartonów. Wigilijne potrawy pozostały tylko wspomnieniem, a gwar rodzinnych rozmów ucichł. Długie, ciemne, zimowe wieczory nie są już tak kolorowe i pełne życia – wrócił codzienny stres, problemy. Dodatkowo w tym tygodniu wypadał Blue Monday, czyli najbardziej depresyjny poniedziałek w roku. Wszystko to może budzić wiele negatywnych emocji – smutek, uczucie pustki, beznadziejność, a czasem nawet trudniej jest podnieść się z łóżka. Na myśl przychodzi tylko jedno – depresja. Tylko czy na pewno?
Czym jest choroba afektywna sezonowa?
Choroba afektywna sezonowa, lub inaczej depresja sezonowa (Seasonal Affective Disorder – SAD), bo tak właśnie możemy nazwać zespół przedstawionych wcześniej objawów, jest właśnie podtypem depresji. Nie należy postrzegać jej jako „sezonowy smutek”, gdyż jest to znacznie poważniejszy problem. Pojawia się najczęściej w miesiącach jesienno-zimowych, kiedy dni stają się coraz krótsze, lecz u niektórych może pojawić się w trakcie lata.
Etiologia choroby nie jest do końca poznana, ale naukowcy skłaniają się ku tezie, że jest ona wynikiem wielu powiązanych ze sobą czynników. Uważają, że może być związana ze zmniejszoną aktywnością neuroprzekaźnika – serotoniny, która pomaga w regulacji nastroju. Dodatkowo w związku ze zmniejszoną ekspozycją na słońce również może wystąpić zaburzenie ilości związków niezbędnych w utrzymaniu odpowiedniego poziomu serotoniny. U osób z depresją sezonową mechanizm ten funkcjonuje prawidłowo, co skutkuje niedoborem neuroprzekaźnika. Według innych badań, SAD może być związane z nadprodukcją melatoniny – hormonu odpowiedzialnego za prawidłowy rytm dnia i odczuwanie zmęczenia (nadprodukcja wiąże się ze zwiększoną sennością i zmęczeniem). Zarówno serotonina, jak i melatonina odpowiedzialne są również za utrzymanie prawidłowego cyklu dobowego. Wszelkie wahania w ich stężeniach w organizmie mogą spowodować utratę zdolności do przystosowania się do zmian długości dnia, a co za tym idzie – powodując zmiany w zachowaniu, nastroju i snu. [1-3]
Kto powinien najbardziej obawiać się SAD?
Istnieją pewne grupy szczególnie narażone na wystąpienie epizodów depresji sezonowej. Są to osoby, w których rodzinie występują lub występowały depresja lub SAD. Choroba dwubiegunowa lub depresja może również znacząco zwiększyć szanse na zachorowanie lub pogorszyć już występujące objawy. Choroba afektywna sezonowa jest bardziej powszechna wśród ludzi żyjących daleko od równika, co może być związane ze znacznie krótszymi dniami w miesiącach zimowych lub bardzo długimi w lato. Ostatnim czynnikiem jest niski poziom witaminy D w organizmie, która odpowiada za prawidłową aktywność serotoniny. Niedobór może być spowodowany przez zmniejszoną ekspozycję na słońce w połączeniu z niedostateczną podażą z diety. [1, 4]
Po czym można rozpoznać SAD?
Choroba afektywna sezonowa może objawiać się na wiele sposobów – ciągłe uczucie smutku, zmęczenia i znużenia, zmiany w apetycie, spadek zainteresowania i przyjemności z hobby, poczucie winy i beznadziejności, trudności w koncentracji, a nawet myśli samobójcze. Kryteria diagnozy zawarte są w DSM-V (Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych). [2-4]
3 sposoby leczenia depresji sezonowej – do wyboru, do koloru!
SAD można leczyć na kilka sposobów – terapia światłem, farmakoterapia oraz psychoterapia.
Ekspozycja na światło białe przez 30 minut dziennie (dawka 10 000 lx) powodowała znaczącą poprawę stanu zdrowia już po dwóch tygodniach. Stosowana jest również w miesiącach jesiennych w celu prewencji przed powtórnym zachorowaniem na SAD.
Farmakoterapia oparta jest głównie na selektywnych inhibitorach wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) – leki te uniemożliwiają transport serotoniny z powrotem do komórki nerwowej, dzięki czemu jej stężenie w mózgu wzrasta. Wykorzystywane są na przykład fluoksetyna i citalopram. W celu prewencji wystąpienia choroby osoby szczególnie na nią narażone mogą stosować codziennie lek bupropion w postaci o przedłużonym uwalnianiu od jesieni do wiosny.
Nie należy również bagatelizować roli psychoterapii w leczeniu depresji sezonowej. W badaniach okazało się, że jest równie skuteczna jak terapia światłem, a niektóre objawy ustępują szybciej. W dodatku jej efekty utrzymują się przez dłuższy czas. [2, 3, 4, 6]
Depresja a choroba afektywna sezonowa
Różnicą między depresją a depresją sezonową jest konkretny przedział czasowy występowanie SAD. Osoby chore wykazują podobne, czasem niemal identyczne objawy. Aby otrzymać diagnozę potwierdzającą chorobę afektywną sezonową, należy spełnić dwa kryteria: co najmniej dwa lata objawów nasilających się w konkretnym czasie w ciągu roku oraz epizody depresji sezonowej muszą być cięższe niż epizody depresji nie-sezonowej. [5]
Czuję – reaguję! – czyli nie bójmy się prosić o pomoc
Należy pamiętać, że depresja sezonowa to poważna choroba, która często wymaga wdrożenia bardziej intensywnego leczenia. Jeśli zauważyłeś u siebie lub u swoich bliskich podobne objawy w okresie jesienno-zimowym nie zwlekaj. Im szybciej osoba wykazująca objawy SAD zgłosi się do lekarza, tym szybciej otrzyma fachową pomoc, która pomoże wrócić do normalnego, codziennego życia. Czasem gorąca herbata niestety nie pomoże na smutki…
Olga Rybak
Źródła:
- Seasonal affective disorder (SAD), Mayo Clinic, 14.12.2021
[Dostęp: 15.01.2022]. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/seasonal-affective-disorder/symptoms-causes/syc-20364651 - Seasonal Affective Disorder, The National Institute of Mental Health, 2020
[Dostęp: 15.01.2022]. https://www.nimh.nih.gov/health/publications/seasonal-affective-disorder - American Psychiatric Association wraz z oceną lekarza MD Felix Torres, Seasonal Affective Disorder (SAD), 10.2020
[Dostęp: 15.01.2022] https://www.psychiatry.org/patients-families/depression/seasonal-affective-disorder - Stuart L. Kurlansik, PhD, Annamarie D. Ibay, MD, Seasonal Affective Disorder, Am Fam Physician, 1.12.2012
[Dostęp: 15.01.2022] https://www.aafp.org/afp/2012/1201/p1037.html - How to tell the difference between seasonal affective disorder and depression, Rogers Behavioral Health, 3.06.2020
[Dostęp: 15.01.2022] https://rogersbh.org/about-us/newsroom/blog/how-tell-difference-between-seasonal-affective-disorder-and-depression - lek. Weronika Rybicka, Jakie leki stosuje się w depresji?, Medycyna Praktyczna, 27.02.2020
[Dostęp: 15.01.2022] https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/227600,jakie-leki-stosuje-sie-w-depresji