Lato to czas obfitujący w różnorakie aktywności. Podróże małe czy duże, poza mnóstwem atrakcji i wspomnień, mogą dostarczyć także mniej przyjemnych aspektów – czyli siniaków czy ugryzień owadów. Warto być na takie sytuacje przygotowanym i wiedzieć po co sięgnąć w danym przypadku, aby zminimalizować skutki i móc dalej cieszyć się wyczekanym letnim czasem.
Zbieranie śliwek, czyli kilka słów o siniakach
Problemem, który spotyka regularnie większość ludzi, są siniaki. W medycynie definiuje się je jako wynaczynienia krwi o średnicy od 5 mm do nawet kilku cm.1 Oznacza to, że w wyniku uszkodzenia skóry lub tkanki, będącym następstwem m.in. upadku, dochodzi do podskórnego wylewu krwi z rozszczelnionego naczynia krwionośnego.2 Co ciekawe, kolor siniaka wynika z głębokości jego powstania oraz stopnia jego wchłonięcia.1 Barwy, jakie przybiera siniak, warunkuje hemoglobina oraz jej biochemiczny rozkład – przedstawiono to na rycinie poniżej.
Siniaki wchłaniają się zwykle do 10 dni. W tym czasie można się wspomagać preparatami przeciwbólowymi w postaci maści zawierającymi np. diklofenak. 3
Wiele jest dostępnych także preparatów na bazie ziół. Najpopularniejszą rośliną stosowaną w obrzękach, stłuczeniach, skręceniach czy złamaniach jest arnika górska. Arnika górska (Arnica montana) być powinna stosowana miejscowo, zewnętrznie. Wykazuje działanie przeciwzapalne oraz przeciwbólowe. Blokuje także aktywność histaminy. Główną substancją czynną w ekstrakcie z tej rośliny, która odpowiada za jej działanie jest lakton seskwiterpenowy – helenalina. Preparaty z kwiatów arniki najczęściej dostępne są w postaci maści. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że z preparatu nie powinny stosować kobiety w ciąży, karmiące oraz osoby poniżej 12 roku życia. 4
Na siniaki pomocne mogą okazać się także maści z escyną (substancją z ekstraktu z kasztanowca) czy heparyną.
W przypadku siniaków w pobliżu oka również można stosować wymienione maści. Należy jednak zadbać, by preparat nie miał bezpośredniego kontaktu z okiem! W przypadku takiej lokalizacji siniaka warto stosować okłady.
Okłady są skuteczną metodą w łagodzeniu dolegliwości związanych z siniakiem. W momencie jego powstawania należy jak najszybciej zastosować zimny okład. Chłodzenie uszkodzonego miejsca będzie skutkowało zwężeniem naczyń krwionośnych w tym miejscu, a tym samym ograniczy to wielkość powstającego siniaka. Po kilku dniach powinno zastosować się ciepłe okłady – one z kolei spowodują rozszerzenia naczyń, co ułatwi odpływ krwi i pozwoli na szybsze wchłanianie siniaka. Do wykonywania okładów pomocne może być np. stosowanie kompresów. 5
Powstawanie siniaków może być też skutkiem niektórych niedoborów np. żelaza, witamin B12 lub B9.
Pamiętać jednak należy, że powstawanie trudno gojących się siniaków, szczególnie bez urazów mechanicznych stanowić może o poważniejszych chorobach i zaleca się wówczas kontakt z lekarzem. 3
Śladami owadów – czyli co na ugryzienia?
Przebywanie na łonie natury jest szczególnie relaksującą formą spędzania czasu. Prócz niewątpliwych przyjemności istnieje jednak ryzyko ugryzienia przez owady. Powstające na skórze swędzące pokrzywki lub obrzęki są powodem przykrych odczuć. Można się jednak przed tym chronić nosząc odpowiednią odzież oraz stosując repelenty.
Repelenty to środki, które odstraszają owady, takie jak komary, czy kleszcze. Należą do nich takie związki jak: permetryna, DEET, ikarydyna czy IR3535. 6
DEET, czyli dietylotoluamid to syntetyczny związek, który jest stosowany już od prawie 80 lat. Jego mechanizm działania polega na modulacji aktywności receptorów węchowych owada, co uniemożliwia mu wykrycie zapachu człowieka. Jego działanie zależy jednak od zastosowanego stężenia. Najbardziej optymalne jest stężenie DEET 20-30%, gdyż chroni on przed ok. 90% ukąszeń komarów i kleszczy. Uważa się, że im wyższe stężenie DEET, tym lepsza ochrona. Dotyczy to jednak stężeń do 50%, gdyż powyżej tego stężenia nie odnotowuje się wydłużenia czasu działania DEET. Ważne są także środki ostrożności, aby chęć ochrony nie przyniosła odwrotnych skutków.
DEET może dawać reakcje nadwrażliwości, a nawet objawy ze strony układu nerwowego – z tego powodu ważne jest aby środek rozpylać na ubrania, a nie na skórę. Należy także unikać rozpylania w zamkniętych pomieszczeniach. Bardzo ważne jest aby w trakcie stosowania nie dochodziło do sytuacji połknięcia czy narażenia oczu. Wszystko to ma na celu ograniczenie wchłaniania substancji do krwiobiegu, co może powodować działanie toksyczne substancji.
Ostrożność w stosowaniu DEET należy zachować u kobiet w ciąży i dzieci poniżej 12 roku życia. Kobiety karmiące lub w ciąży mogą korzystać z preparatu o stężeniu do 20%, a u dzieci powyżej 2 roku życia można stosować jedynie preparat w stężeniu do 10%. 7, 8
Drugim najczęściej wybieranym repelentem jest ikarydyna. Jest ona bezpieczniejsza niż DEET, lecz mniej skuteczna. Ma ten sam mechanizm działania co DEET i również zalecana jest od 2 roku życia. Jest także bezpieczniejszym wyborem dla kobiet w ciąży i karmiących, gdyż nie powoduje reakcji alergicznych, ani działania neurotoksycznego. Ikarydyna dostępna jest w dwóch stężeniach, które różnią się długością działania. Stężenie 10% ikarydyny wykazuje aktywność przez 3,5 do 8 godzin, natomiast stężenie 20% działa do nawet 14 godzin. Ważne jest jednak, aby nie stosować obu substancji w tym samym czasie – ich połączenie jest toksyczne dla człowieka! 8
Na rynku dostępne są też preparaty zawierające IR3535, czyli Insect Repellent 3535. Substancja ta wykazuje szerokie działanie wobec różnych owadów i wysoką skuteczność, z tym że jego działanie jest słabsze niż DEET, czy ikarydyna. Jest on jednak bezpieczniejszy niż DEET. Zaleca się stosowanie preparatów IR3535 w stężeniach do 30%. 9
Oprócz wymienionych repelentów zastosowanie przeciwko owadom znajdują także permetryna i olejki eteryczne np. olejek cytronelowy. 10
Szczególnie ważna jest ochrona przeciwkleszczowa. Ugryzienie tych pasożytów może nieść ryzyko zachorowania na choroby odkleszczowe takie jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu. Podstawowe kroki, jakie można podjąć by zminimalizować ryzyko takich chorób przedstawiono na rycinie poniżej.
Co zrobić jednak, gdy pomimo środków ostrożności znajdziemy u siebie kleszcza?
Kleszcze szukają na człowieku miejsca, gdzie skóra jest cienka, dobrze ukrwiona i wilgotna. Dlatego najczęściej wkłuwają się pod kolanami, pachami, na karku lub na skórze głowy. Ugryzienie kleszcza nie boli, dlatego po każdym spacerze powinniśmy szczegółowo oglądać swoje ciało, aby móc zareagować jak najszybciej.
Mówi się, że po upływie 24 godzin od ukłucia ryzyko zachorowania na choroby odkleszczowe wzrasta kilkukrotnie. 11
Kleszcza można usunąć w warunkach domowych lub w przychodni POZ. Przy samodzielnemu usunięciu kleszcza fundamentalnie ważna jest technika. Kleszcza należy chwycić pęsetą jak najbliżej skóry i ze stałą siłą ciągnąć w górę. Miejsce po wyciągnięciu należy zdezynfekować smarując je spirytusem. Jeśli fragment pasożyta zostanie w skórze – należy zgłosić się do lekarza. 12
A czy wyjętego kleszcza powinno się zanieść do laboratorium?
Rynek oferuje rozmaite badania diagnostyczne wyjętego kleszcza na jego nosicielstwo boreliozy. Wynik jednak niczego nie zmienia w postępowaniu po ugryzieniu. To, że kleszcz był zakażony nie oznacza, że na pewno przeniósł chorobę na człowieka. Wynik negatywny tego badania również nie oznacza, że można czuć się w 100% bezpiecznie. W związku z czym, badania kleszcza nie są rekomendowane przez specjalistów. 13
Najważniejsze postępowanie po wyciągnięciu kleszcza ma obserwacja miejsca na ciele, skąd został on wyjęty. Obserwacja ta powinna trwać minimum miesiąc. Pojawiający się rumień może świadczyć o zakażeniu i należy wówczas koniecznie podjąć kroki diagnostyczne u lekarza.
Po ugryzieniu kleszcza nie zaleca się również profilaktycznego przyjmowania antybiotyku.
W przeciwdziałaniu chorób odkleszczowych skuteczność wykazuje szczepienie przeciwko zakażeniu wirusem kleszczowego zapalenia mózgu (KZM). Ta 3-dawkowa szczepionka daje 95% skuteczność przed zachorowaniem na okres 3 lat. 12
Daria Ryś
Źródła:
- Sułek, K. Lekarz POZ. Wybroczyny Siniaki – Pierwsze Kroki, Diagn 2018, 174–178. [Dostęp: 20.08.2025]
- medyc.net, Siniaki: rodzaje, przyczyny, diagnoza, leczenie i zapobieganie, https://medyc.net/siniaki-rodzaje-przyczyny-diagnoza-leczenie-i-zapobieganie [Opublikowano: 24.02.2022, dostęp: 20.08.2025]
- doz.pl, Siniaki – co na nie stosować? Jak sprawić, by siniaki szybko zniknęły?, https://www.doz.pl/czytelnia/a2413-Siniaki__co_na_nie_stosowac_Jak_sprawic_by_siniaki_szybko_zniknely [Opublikowano: 19.06.2023, dostęp: 20.08.2025]
- Nawrot, J.; i wsp. Postępy Fitoterapii. Arnika Górska Jako Roślina Lecz 2021. [Dostęp: 20.08.2025]
- drmax.pl, Podbite oko – jak wygląda i kiedy znika? Sposoby na limo pod okiem, https://www.drmax.pl/blog-porady/podbite-oko-jak-wyglada-i-kiedy-znika-sposoby-na-limo-pod-okiem [Opublikowano: 16.06.2025, dostęp: 20.08.2025]
- podyplomie.pl, Nadmierne reakcje miejscowe po ukąszeniu przez komary – jak diagnozować i leczyć, https://podyplomie.pl/pediatria/18984,nadmierne-reakcje-miejscowe-po-ukaszeniu-przez-komary-jak-diagnozowac-i-leczyc?page=3 [Dostęp: 20.08.2025].
- pantabletka.pl, DEET, ikarydyna, IR 3535 – a może olejki eteryczne? Co działa na komary i kleszcze? https://pantabletka.pl/deet-ikarydyna-ir3535-co-dziala/ [Opublikowano: 10.04.2025, dostęp: 20.08.2025]
- farmacja.pl, DEET czy ikarydyna – co polecać pacjentom? https://farmacja.pl/deet-czy-ikarydyna-co-polecac-pacjentom/ [Opublikowano: 08.07.2025, dostęp: 20.08.2025]
- farmacja.pl, Repelenty – środki odstraszające komary, https://farmacja.pl/repelenty-srodki-odstraszajace-komary/ [Opublikowano: 26.07.2018, dostęp: 20.08.2025]
- opieka.farm, Repelenty dostępne w aptece w świetle badań naukowych, https://opieka.farm/repelenty-dostepne-w-aptece-w-swietle-badan-naukowych/#elementor-toc__heading-anchor-3 [Opublikowano: 03.05.2024, dostęp: 20.08.2025]
- Medycyna Praktyczna, Kleszcze – najważniejsze informacje o kleszczach i chorobach przenoszonych przez te pasożyty, https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/inne-rodzaje-zakazen/159547,kleszcze-najwazniejsze-informacje-o-kleszczach-i-chorobach-przenoszonych-przez-te-pasozyty [Opublikowano: 24.04.2024, dostęp: 20.08.2025]
- gov.pl. Gdy ukąsi Cię kleszcz, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/gdy-ukasi-cie-kleszcz [Opublikowano: 28.07.2020, dostęp: 20.08.2025]
- mamaginekolog.pl, Czy wyjętego ze skóry kleszcza trzeba oddać do badania? https://mamaginekolog.pl/mgnews/czy-wyjetego-ze-skory-kleszcza-trzeba-oddac-do-badania/ [Dostęp: 09.08.2025]