Tegoroczna edycja projektu ,,Skonsultuj z farmaceutą” poświęcona jest chorobom tarczycy. Postaramy się wprowadzić w tą tematykę i wyjaśnić podstawowe kwestie dotyczące tarczycy.
O tarczycy słów kilka
Tarczyca jest małym gruczołem, który znajduje się pod krtanią. Składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią. Składa się z komórek pęcherzykowych magazynujących tyroksynę i trójjodotyroninę oraz komórek C, które produkują kalcytoninę (hormon regulujący aktywność przytarczyc). Dzięki działaniu tych hormonów tarczyca uczestniczy w różnicowaniu i rozwoju różnych tkanek w życiu płodowym, zwłaszcza układu nerwowego i kostnego. Ponadto odgrywa również ważną rolę w metabolizmie białek, tłuszczów, węglowodanów i termogenezie. [1]
Hormony tarczycy
Produkowane przez tarczycę hormony to: trójjodotyronina (T3), tyroksyna (T4) oraz kalcytonina.
Tyroksyna w wyniku odjodowania może zostać przekształcona w trójjodotyroninę, która jest aktywnym hormonem tarczycy. Większość hormonów tarczycy w krwiobiegu jest przenoszona w postaci związanej z białkiem zwanym tyreoglobuliną, a pozostała część krąży we krwi w postaci wolnej. Jednak to właśnie w formie wolnej hormon staje się aktywny. Trójjodotyronina bierze udział w procesach przemiany materii, ma wpływ na pracę układu nerwowego i prawidłowy wzrost organizmu. Zaburzenie jej wydzielania może dodatkowo powodować zmęczenie lub niepokój. [2]
Kalcytonina (razem z parathormonem i witaminą D) bierze udział w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie. Przy wzroście poziomu wapnia we krwi wzrasta wydzielanie kalcytoniny, która zwrotnie hamuje reabsorpcję wapnia i fosforanów w nerkach oraz zmniejsza resorpcję kości, co przyczynia się do zmniejszenia stężenia wapnia i fosforanów we krwi. [2]
Jak kontrolowana jest praca tarczycy?
Aktywność wydzielnicza tarczycy regulowana jest głównie przez oś podwzgórze-przysadka. Podwzgórze wydziela tyreoliberynę (TRH), która stymuluje przysadkę mózgową do produkcji tyreotropiny (TSH). TSH z kolei pobudza tarczycę do wydzielania T3 i T4. Wzrost poziomu TSH, T3 i T4 we krwi hamuje podwzgórze. Hormon tarczycy działa również w ten sposób na przysadkę mózgową, zmniejszając ilość produkowanego TSH na zasadzie negatywnego sprzężenia zwrotnego. [2]
Nie przeocz objawów!
Objawy chorób tarczycy mogą pokrywać się z objawami innych chorób i tym samym utrudniać diagnozę. Objawami niedoczynności tarczycy są między innymi: zmęczenie, uczucie zimna, zaparcia, bóle mięśni lub nawet depresja. Dla nadczynności można wymienić: utratę masy ciała, drażliwość, tachykardia. Chorobom tarczycy mogą także towarzyszyć zmiany skórne. Co więcej, u kobiet mogą występować zaburzenia cyklu miesiączkowego. Wymienione objawy są charakterystyczne dla różnych schorzeń, dlatego w przypadku podejrzenia nieprawidłowości tarczycy warto wykonać badania.
Jakie badania wykonać?
Do podstawowych badań tarczycy należy oznaczenia stężenia:
- TSH (tyreotropina)
- fT3 i fT4 (trójjodotryonina i tyroksyna w stanie wolnym)
- anty-TPO i anty-TG (przeciwciała przeciwko peroksydazie i tyreoglobulinie) – ich stężenie oznaczane jest w celu zdiagnozowania choroby autoimmunologicznej lub raka tarczycy
Często zleca się również wykonanie USG tarczycy. Wyniki należy skonsultować z lekarzem. [3]
Kogo mogą dotyczyć choroby tarczycy?
Choroby tarczycy mogą wystąpić zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, chociaż to u kobiet występują one 5-8 razy częściej. W grupie ryzyka znajdują się pacjenci, u których w rodzinie występowały choroby tarczycy lub choroby autoimmunologiczne (reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca typu 1 lub toczeń). Dodatkowo wykazano, iż wraz z wiekiem wzrasta zapadalność na choroby tarczycy. [4]
Wpływ jodu
Do produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny niezbędny jest jod. Człowiek nie syntetyzuje jodu w organizmie, dlatego pierwiastek ten musi zostać dostarczony z zewnątrz. Głównymi źródłami jodu są: morskie ryby, owoce morza, algi i rośliny rosnące na glebach o dużej zawartości jodu. W Polsce istnieje nakaz jodowania soli kuchennej oraz odżywek dla niemowląt.
Konsekwencjami niedoboru jodu mogą być: wole endemiczne (powiększenie tarczycy), upośledzenie funkcji poznawczych, wole guzkowe toksyczne lub niedoczynność tarczycy. U dzieci może wystąpić zwiększona śmiertelność okołoporodowa i słabszy rozwój intelektualny i motoryczny. [5]
Sam jod to nie wszystko
Oprócz jodu do prawidłowej pracy tarczycy konieczne jest odpowiednie stężenie innych pierwiastków, takich jak: selen i cynk.
Selen wchodzi w skład dejodynaz jodotyroninowych, które przekształcają nieaktywną formę hormonu tarczycy do aktywnej trójjodotyroniny, co ma wpływ na utrzymanie odpowiedniego stężenia hormonów we krwi. Ponadto suplementacja selenem przyczynia się do hamowania odpowiedzi zapalnej, co jest ważne w leczeniu chorób autoimmunologicznych tarczycy, w tym w szeroko rozpowszechnionej chorobie Hashimoto.
Wysoka zawartość selenu jest charakterystyczna między innymi dla pokarmów bogatych w białko, orzechów, drożdży, czosnku, brokułów, kapusty i kalafiora. [6]
Cynk odgrywa kluczową rolę w metabolizmie hormonów tarczycy, w szczególności poprzez regulację aktywności enzymów dejodynaz jodotyroninowych, syntezę tyreotropiny (TSH) i tyreoliberyny (TRH), a także poprzez modulowanie struktur czynników transkrypcyjnych biorących udział w syntezie hormonów tarczycy. Ponadto badania wykazują, że transportery cynku są obecne w tarczycy, lecz ich funkcje pozostają nieznane.
Cynk występuje w grzybach, pestkach dyni, otrębach pszennych i warzywach strączkowych. [7]
Wyniki wielu badań sygnalizują związek pomiędzy niskim stężeniem witaminy D a autoimmunologicznymi chorobami tarczycy, takimi jak zapalenie tarczycy Hashimoto i choroba Gravesa-Basedowa, a zaburzenia sygnalizacji witaminy D odnotowano w przypadku raka tarczycy. Z tych badań nie wynika jasno, czy niskie stężenie witaminy D jest przyczyną, czy konsekwencją rozwoju tych chorób tarczycy. [8]
Ciąża a tarczyca
W ciąży odpowiednie stężenie hormonów tarczycy jest bardzo ważne, ponieważ ich nieprawidłowe stężenie może zaszkodzić dziecku (niska masa urodzeniowa, karłowatość, problemy z rozwojem układu nerwowego), a nawet spowodować poronienie.
Dobrą wiadomością jest to, że jeśli niedoczynność tarczycy zostanie zdiagnozowana i leczona przed zajściem w ciążę lub na jej wczesnym etapie, wystąpienie możliwych powikłań staje się znacznie mniej prawdopodobne. Wielu endokrynologów zaleca kobietom ze zdiagnozowaną niedoczynnością tarczycy przyjmowanie większej dawki lewotyroksyny, gdy tylko ciąża zostanie potwierdzona. Lewotyroksyna jest lekiem bezpiecznym do stosowania w ciąży.
Do leczenia nadczynności tarczycy w ciąży rekomendowany jest tiamazol lub propylotiouracyl. Należy także częściej wykonywać badania stężenia TSH we krwi. [9]
Julianna Pijaj
Źródła:
1. Chruścińska M., Tarczyca – jak ważną rolę pełni w Twoim organizmie?, 16.12.2019 https://dimedic.eu/pl/wiedza/co-to-jest-tarczyca-gdzie-sie-znajduje-i-jak-wyglada [dostęp: 20.03.22]
2. Szwajkosz, K., Wawryniuk, A., Sawicka, K., Łuczyk, R. and Tomaszewski, A. 2017. Hypothyroidism being caused by chronic autoimmune inflammation of the thyroid gland. Journal of Education, Health and Sport. 7, 5 (4.2017), 41–54. [dostęp: 20.03.22]
3. Liskowska M., Praca poglądowa w ramach specjalizacji z farmacji aptecznej: leczenie chorób tarczycy, 2018 [dostęp: 22.03.22]
4. Thyroid disease, https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/8541-thyroid-disease, 19.04.2020 [dostęp: 20.03.22]
5. Grabowska K., Jod w diecie – jak uniknąć niedoboru? https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/jod-w-diecie-jak-uniknac-niedoboru/ [dostęp: 20.03.22]
6. Stuss M., Michalska-Kasiczak M., Sewerynek E., The role of selenium in thyroid gland pathophysiology , Endokrynologia Polska Vol 68, No 4 (2017) [dostęp: 20.03.22]
7. Severo JS, Morais JBS i in., The Role of Zinc in Thyroid Hormones Metabolism, 07.2019 [dostęp: 22.03.22]
8. Kim D, The Role of Vitamin D in Thyroid Diseases, Int J Mol Sci., 12.08.17 [dostęp: 22.03.22]9. Haddady S., Thyroid and pregnancy, https://www.thyroid.org/patient-thyroid-information/ct-for-patients/october-2016/vol-9-issue-10-p-5-6/, 10.2016 [dostęp: 20.03.22]