CZYM JEST DEPRESJA?
Depresja stanowi jedno z zaburzeń afektywnych, czyli dotyczących nastroju. Najczęściej objawia się znacznym obniżeniem samopoczucia, utratą radości życia z jednoczesnym nasileniem uczucia smutku, pustki i niepokoju. W stanach głębokiej depresji mogą pojawić się problemy związane z codziennym funkcjonowaniem, tj. kłopoty ze wstaniem z łóżka, jedzeniem czy wyjściem z domu. Chory zaczyna odczuwać trudności przy wykonywaniu podstawowych życiowych czynności. Jednak jest to tylko część z pojawiających się objawów. U niektórych pacjentów choroba występuje przewlekle, zaś u innych ma charakter nawracający, z różnie nasilonymi epizodami.
Depresja nierozpoznana i w konsekwencji nieleczona, może nieść za sobą różne, często niebezpieczne dla pacjenta konsekwencje –od utraty komfortu życia i zadowolenia z niego, po samobójstwo włącznie. Żaden z objawów nie może być bagatelizowany, nie bez przyczyny depresja zajmuje czwarte miejsce na liście najpoważniejszych problemów zdrowotnych świata, a w 2020 roku utrzymuje się na pierwszej pozycji pod względem przyczyn zgonów [4].
OD CZEGO NALEŻY ZACZĄĆ LECZENIE?
Niezwykle ważną kwestią jest podjęcie przez chorego określonych działań prowadzących do poprawy stanu zdrowia psychicznego. Oprócz specjalistycznej pomocy psychologicznej i psychiatrycznej, często niezbędne jest włączenie terapii farmakologicznej.
FARMAKOTERAPIA
Właściwa farmakoterapia jest kluczowa podczas powrotu do zdrowia. Głównym celem leczenia depresji jest uzyskanie jak najszybszej i pełnej odpowiedzi terapeutycznej, remisji objawowej i powrotu do funkcjonowania sprzed okresu wystąpienia choroby. Podstawową zasadą postępowania leczniczego jest dobór leków, które działają kompleksowo na cały zespół symptomów, a nie tylko na jego poszczególne składowe.
Lekami pierwszego wyboru w leczeniu depresji są: selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI).
Przykłady leków przeciwdepresyjnych wydawanych na receptę:
- selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI): najliczniejsza grupa leków przeciwdepresyjnych, o wysokiej skuteczności i bezpieczeństwie stosowania, np.: escitalopram, sertalina, parkosetyna, fluoksetyna, citalopram;
- selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI): wenlafaksyna, milnacipran, duloksetyna;
- trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD): najstarsza grupa leków, o wysokiej skuteczności, lecz znacznie rzadziej stosowana ze względu na szereg działań niepożądanych, np.: klopiramina, amitryptylina, opipramol;
- inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy: bupropion;
- bloker receptora serotoninowego: trazodon;
- inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny i modulator receptorów serotoninowych: jeden z najnowszych leków przeciwdepresyjnych; wortioksetyna.
Oprócz leków wydawanych na receptę, istnieje również szereg preparatów dostępnych bez recepty, które mogą przyczyniać się do poprawy nastroju. Nie charakteryzują się one wysoką skutecznością, jednak mogą być pomocne przy łagodnej formie depresji lub jej wczesnym stadium. Do takich preparatów zalicza się między innymi: wyciąg z dziurawca pospolitego lub szafranu oraz witaminy z grupy B.
SKUTECZNOŚĆ LECZENIA
Zgodnie z ogólnymi zasadami leczenia epizodu depresyjnego, zalecanymi przez Konsultanta Krajowego w dziedzinie psychiatrii, w Polsce oceny skuteczności leczenia przeciwdepresyjnego dokonuje się po upływie 4–6 tygodni od rozpoczęcia terapii. W przypadku braku uzyskania zadowalającej poprawy stanu zdrowia psychicznego należy w pierwszej kolejności zwiększyć dawkę stosowanego leku przeciwdepresyjnego i odczekać kolejne 2–4 tygodnie. Jeśli po tym czasie nie zaobserwujemy poprawy, wskazana jest zmiana leku przeciwdepresyjnego na inny i ponowna ocena skuteczności jego działania po 4–6 tygodniach. Przy braku odpowiedzi na co najmniej dwa różne leki przeciwdepresyjne, należy zastosować strategie zalecane w depresji lekoopornej.
DEPRESJA LEKOOPORNA
W przypadku leczenia depresji odpornej na leczenie (TDR), wyróżnia się pięć podstawowych strategii postępowania terapeutycznego:
- optymalizacja dawki i czasu przyjmowania leku przeciwdepresyjnego – polega na weryfikacji zarówno dawki, jak i czasu stosowania leku przeciwdepresyjnego;
- zmiana leku przeciwdepresyjnego- zmiana preparatu na lek o innym mechanizmie działania, ale o podobnej skuteczności;
- łączenie leków przeciwdepresyjnych- celem tej strategii jest przede wszystkim poszerzenie profilu farmakologicznego, stąd najczęściej łączone są leki o różnych mechanizmach działania;
- potencjalizacja- polega na dołączeniu drugiego leku, który nie jest preparatem przeciwdepresyjnym;
- terapie niefarmakologiczne- np.: terapia elektrowstrząsowa (EW), stymulacja nerwu błędnego (VNS).
PRZEGLĄD TERAPII NIEFARMAKOLOGICZNYCH W DEPRESJI OPORNEJ NA LECZENIE
Terapia elektrowstrząsowa (EW)
Stosowana w przypadkach, w których zachodzi potrzeba uzyskania szybkiej odpowiedzi na leczenie, takich jak np. zagrażający życiu epizod ciężkiej depresji, gdy pacjent pomimo wyniszczenia organizmu odmawia przyjmowania posiłków i płynów lub gdy u pacjentów z depresją obecne są myśli i tendencje samobójcze.
Na czym polega?
Jest to bezpieczna metoda, przeprowadzana przez zespół składający się z psychiatry, anestezjologa i pielęgniarki. Pacjent musi wyrazić świadomą zgodę na wykonanie zabiegów elektrowstrząsowych (wyjątkiem są sytuacje bezpośredniego zagrożenia życia). Najpierw ocenia się stan somatyczny pacjenta oraz wyklucza przeciwwskazania do terapii EW. Zabieg przeprowadza się w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym oraz po podaniu leków zwiotczających mięśnie. Pozwala to na zniwelowanie drgawek, które powstają po stymulacji elektrycznej. Na głowie i klatce piersiowej pacjenta zostają umieszczone specjalne elektrody, dzięki którym monitoruje się pracę serca i mózgu w trakcie zabiegu. Przepływ prądu prowadzi do pobudzenia tkanki nerwowej mózgu i wywołania napadu, którego przebieg kontrolowany jest za pomocą EEG. Przyjmuje się, że jest on skuteczny, gdy trwa min. 20 sekund.
Jedna terapia elektrowstrząsami polega na przeprowadzeniu od 8 do 12 zabiegów, w odstępie 2-3 dni. Efekt leczniczy obserwuje się czasem już po 2-3 zabiegach. Jeżeli zadowalający skutek leczenia wystąpi już po kilku zabiegach, można odstąpić od wykonania kolejnych.
Stymulacja nerwu błędnego (VNS)
Stosowana w przypadku leczenia dorosłych pacjentów, którzy doświadczają epizodu większego zaburzenia depresyjnego i nie uzyskano u nich odpowiedzi na przynajmniej 4 adekwatne próby leczenia przeciwdepresyjnego.
Na czym polega?
W tej terapii wykorzystuje się szczególną anatomię nerwu błędnego. Należy on do tzw. nerwów czaszkowych, czyli takich, których jądra (skupiska ciał komórek) leżą w obrębie czaszki i ośrodkowego układu nerwowego). Jego wypustki są jednak długie, tworzą nerw wychodzący daleko poza głowę i unerwiają narządy szyi, klatki piersiowej i jamy brzusznej. Przygotowaniem do leczenia przez stymulację, jest krótkotrwały zabieg chirurgiczny polegający na wszczepieniu pod skórę klatki piersiowej generatora elektrycznego i przeprowadzeniu jego elektrod w obręb szyi, w pobliżu przebiegającego tu lewego nerwu błędnego. Właściwa lecznicza stymulacja polega zaś na generowaniu cyklicznych impulsów elektrycznych, w seriach trzydziestosekundowych, na przemian z kilkuminutowymi okresami elektrycznego spokoju. Takie leczenie można prowadzić przez wiele miesięcy, a nawet lat.
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE
Leki przeciwdepresyjne odznaczają się względnie wysoką tolerancją, preparaty nowszej generacji (SSRI, SNRI) nie powodują poważniejszych oraz bardziej trwałych działań niepożądanych. Starsze grupy leków (TLPD), mimo swojej wysokiej skuteczności, wykazują szereg działań niepożądanych. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć: zwiększone ryzyko uszkodzeń wątroby czy nadciśnienie. W przypadku stosowania leków grupy SSRI czy SNRI, działania niepożądane są rzadkim zjawiskiem i obejmują: dysfunkcje seksualne, ryzyko samobójcze, kłopoty ze wzrokiem, suchość skóry i błon śluzowych, zespół serotoninowy.
WŁAŚCIWA FARMAKOTERAPIA DAJE NADZIEJĘ
W obecnych czasach leczenie depresji jest bardzo skuteczne. W dużej mierze zawdzięcza się to stosowaniu terapii farmakologicznej. Oszacowano, że nawet ponad 70% pacjentów odczuwa poprawę i osłabienie objawów już po pierwszym leczeniu [3]. Jednak w całym procesie główna rolę odgrywa współpraca i świadomość pacjenta. W momencie zaobserwowania zarówno u siebie, jak i u kogoś w naszym otoczeniu objawów depresji, należy niezwłocznie reagować. Wsparcie specjalisty, bliskich osób i właściwa farmakoterapia, mogą uratować niejedno życie i pomóc w walce z tą niebezpieczną chorobą.
Zuzanna Ronkiewicz
Źródła:
1.Piotr Gałecki, Katarzyna Bliźniewska-Kowalska, ,,Depresja oporna na leczenie – zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie psychiatrii”,30-12-2019, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/onlinefirst/Galecki_PsychiatrPolOnlineFirstNr158.pdf;
2.https://aptekarz.pl/depresja-jak-farmaceuta-moze-pomoc-2/2018-09-05/
3. Andrzej Śniegurski, mgr farm. ,,Jak rozpoznać i leczyć depresję?”, 2020-04-24
https://www.gdziepolek.pl/artykuly/depresja
4.https://wyleczdepresje.pl/depresja-ogolnie/
5.https://wyleczdepresje.pl/wp-content/uploads/2019/04/Depresja_rekomendacje_calosc.pdf
6.https://www.gov.pl/web/zdrowie/depresje-mozna-wyleczyc
7.http://depresja.org/elektrowstrzasy-bezpieczniejsze-niz-myslisz/
8. http://online.synapsis.pl/Co-poza-lekami-psychotropowymi/Stymulacja-nerwu-blednego.html