Czy wiesz, że insulinooporność często łączy się z otyłością i nadwagą? Niestety tego związku nie można jednak zaliczyć do udanych, gdyż obie strony prowokują siebie nawzajem, doprowadzając do szeregu zaburzeń. To zdecydowanie nie jest dobry układ dla naszego organizmu – w końcu nie potrafi on zbyt długo funkcjonować w dysharmonii. Kolokwialnie rzecz ujmując, warto zastanowić się, który z czynników spowodował “odkręcenie pierwszej śrubki”, powodując rozregulowanie mechanizmu homeostazy.
Co było pierwsze – otyłość czy insulinooporność?
Mówiąc prosto, to występowanie otyłości odpowiada za powstanie insulinooporności, która z kolei znowu nasila rozwój tej pierwszej. Osłabienie działania insuliny powoduje, że trzustka – czyli organ, który ją wydziela, próbuje “zrekompensować” ten stan poprzez zwiększoną produkcję hormonu. Z kolei nadmiar insuliny wpływa na przybieranie na wadze poprzez nasiloną syntezę triglicerydów i zahamowanie ich rozkładu. Im bardziej rozwinięta otyłość, tym bardziej nasilona insulinooporność. Tak właśnie napędza się błędne koło. [1]
Przyjrzyjmy się temu głębiej…
Co skrywa nasza tkanka tłuszczowa?
Istnieje wiele różnych koncepcji naukowych, które starają się bardziej szczegółowo wyjaśniać zależność między insulinoopornością a otyłością. Część z nich odnosi się do roli tkanki tłuszczowej. Czy zdajesz sobie sprawę, że oprócz magazynu tłuszczu pełni ona dodatkowo funkcje endokrynne (wydzielnicze)?
Tkanka tłuszczowa wytwarza przynajmniej kilka hormonów, zwanych adipokinami, z czego najbardziej znana jest adiponektyna. Stymuluje ona przemianę glukozy i kwasów tłuszczowych, wpływając w ten sposób pozytywnie na wrażliwość tkanek na insulinę, zmniejszając tym samym ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego i chorób sercowo-naczyniowych. Tkanka tłuszczowa wydziela ponadto cytokiny prozapalne, np. czynnik martwicy nowotworu α (TNF- α), które, jak się można domyślić, są aktywatorami stanów zapalnych. W ten sposób wywierają negatywny ogólnoustrojowy wpływ na metabolizm. Mówi się, że osoby otyłe posiadają niski poziom adiponektyny, stąd pozbawione są jej pozytywnego wpływu na wrażliwość tkanek na insulinę. Natomiast cytokiny prozapalne są produkowane w ilości większej niż w przypadku osób, które nie mają nadwagi.
Warto również wiedzieć, że nasz organ tłuszczowy jest plastyczny i ma możliwość magazynowania dużych ilości tłuszczu w komórkach tłuszczowych, czyli adipocytach. Takie zjawisko jest korzystniejsze od gromadzenia się go w tzw. narządach nietłuszczowych, czyli np. mięśniach. Jednak jeśli dojdzie do przerostu adipocytów od nadmiernej ilości tłuszczu, komórki te mogą zostać uszkodzone, co może także doprowadzić do nasilenia niekorzystnego, miejscowego i ogólnoustrojowego stanu zapalnego.
Istotny jest też fakt występowania różnych typów tkanki tłuszczowej. Tak zwana biała tkanka tłuszczowa jest magazynem tłuszczu, zaś brązowa bierze udział w procesie termogenezy, więc jest zdecydowanie bardziej aktywna metabolicznie. Tkanka brązowa może wykorzystywać tłuszcz do wytwarzania energii, przez co przyczynia się do uzyskania korzystnego bilansu energetycznego i zmniejszenia insulinooporności. Naukowcy odkryli, że otyli mają większe prawdopodobieństwo upośledzonej aktywności brązowej tkanki tłuszczowej. [2]
Gdy za dużo cukru i tłuszczu w diecie…
Nie od dziś wiadomo, że nadmierne spożycie kalorii jest bezpośrednim czynnikiem wyzwalającym stres oksydacyjny i stany zapalne, zarówno na poziomie tkankowym, jak i ogólnoustrojowym. U osób otyłych zwiększone pobieranie pokarmów i w konsekwencji rozkład tłuszczów w adipocytach powoduje wzrost ilości wolnych kwasów tłuszczowych w osoczu krwi. Istotnie nasila to stan zapalny i wywołuje stres oksydacyjny w organizmie, jak również wpływa na stres związany z organellą komórkową, jaką jest siateczka śródplazmatyczna. Lipidy w nadwyżce gromadzą się w tkankach nietłuszczowych, na przykład triglicerydy kumulują się w mięśniach szkieletowych i wątrobie, co wiąże się z lokalną i ogólną opornością na insulinę.
Jeden z lipidów sygnałowych – diacyloglicerol (DAG), poprzez dalsze upośledzenie utleniania tłuszczów także zmniejsza wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Udowodniono też, że nadprodukcja nasyconych wolnych kwasów tłuszczowych (FFA) wiąże się z tworzeniem zbyt dużych ilości ceramidu i sfingolipidów w mięśniu szkieletowym, co w efekcie prowadzi do zaburzeń reakcji tkanek na insulinę, a w późniejszym czasie do insulinooporności. Proces ten w następnej kolejności doprowadza do nasilenia zmian zapalnych. [2]
Znaczenie nasyconych kwasów tłuszczowych dla powstania insulinooporności podsumowuje poniższy schemat.
Jak zatrzymać rozpędzone błędne koło?
- Redukcja masy ciała, która wiąże się z utratą tłuszczu, może, przynajmniej częściowo, odwrócić zmiany w ilości adiponektyny i cytokin prozapalnych ⇩ otyłość ⇒ ⇩ insulinooporność
- Zwiększenie ilości spożywanych nienasyconych kwasów tłuszczowych kosztem nasyconych kwasów tłuszczowych daje możliwość zmniejszenia lipotoksyczności organizmu ⇩ otyłość ⇒ ⇩ insulinooporność
Pamiętaj, że otyłość to choroba, która wymaga konsultacji lekarskiej. Podejście do każdego pacjenta jest indywidualne, jednak bardzo istotna jest zmiana stylu życia, dobranie właściwej diety przez dietetyka, zwiększenie aktywności fizycznej. W niektórych przypadkach konieczna może być także odpowiednie dobranie farmakoterapii. Prawidłowe podejście do otyłości pozwala na osiągnięcie efektów, które w konsekwencji doprowadzą do zmniejszenia insulinooporności. [3] W ten sposób zatrzymamy rozpędzone błędne koło, “śrubka wróci na swoje miejsce” i osiągniemy stan homeostazy.
Daria Frisch
Źródła:
1. Stanek-Misiąg, Otyłość a insulinooporność, Medycyna Praktyczna, 2019 [Dostęp: 13.11.2021] https://www.mp.pl/cukrzyca/wywiady/213102,otylosc-a-insulinoopornosc
2. Barazzoni i wsp., Insulin resistance in obesity: an overview of fundamental alterations, Eating and Weight Disorders – Studies of Anorexia, Bulimia and Obesity, 2018 [Dostęp: 13.11.2021] https://link.springer.com/article/10.1007/s40519-018-0481-6
3. Płaczkiewicz-Jankowska i wsp., Rozpoznawanie i leczenie otyłości. Omówienie zasad postępowania zgodnie z aktualnymi wytycznymi, Medycyna Praktyczna, 2021 [Dostęp: 13.11.2021] https://www.mp.pl/nadwaga-i-otylosc/wytyczne/258838,rozpoznawanie-i-leczenie-otylosci-omowienie-zasad-postepowania-zgodnie-z-aktualnymi-wytycznymi