Farmaceuci pełnią kluczową funkcję w terapii astmy z uwagi na głęboką wiedzę dotyczącą farmakoterapii oraz etiologii choroby. W jaki sposób farmaceuta może pomóc pacjentowi zmagającemu się z astmą? Co powinien wiedzieć każdy farmaceuta, aby zapewnić chorym jak najlepszą opiekę? Odpowiedzi na te pytania, a także wiele innych, które pomogą Ci w pracy za pierwszym stołem, znajdziesz w poniższym artykule.
Leki stosowane przewlekle w astmie
Farmaceuta w aptece powinien umieć odpowiedzieć na pytania pacjentów, którzy często nie zdają sobie sprawy z tego, jak ważne są zasady stosowania leków przeciwastmatycznych.
Do leków stosowanych za pomocą inhalatorów należą: glikokortykosteroidy wziewne, β2-mimetyki (krótko i długo działające) oraz kromony.
Pacjentom stosującym GKS wziewne należy zalecić płukanie jamy ustnej po wykonaniu inhalacji. W ten sposób można zapobiec niekorzystnym objawom miejscowym, takim jak chrypka czy kandydoza jamy ustnej.
Jeśli chodzi o β2-mimetyki długo działające, zgodnie z zaleceniami GINA powinno się je stosować razem z GKS wziewnymi.1 Na rynku dostępne są inhalatory zawierające oba te leki. Są one wygodniejsze dla pacjentów, gdyż nie wymagają noszenia ze sobą dwóch inhalatorów oraz wykonywania dwóch inhalacji. Jednakże, jeśli chory stosuje β2-mimetyk oraz GKS wziewny w osobnych inhalacjach, warto zalecić użycie β2-mimetyku przed GKS.
Coraz częściej odchodzi się od stosowania kromonów. Wykorzystywane są one jedynie w najlżejszych przypadkach astmy. Znalazły natomiast zastosowanie w leczeniu alergicznego nieżytu nosa oraz zapalenia spojówek, które mogą towarzyszyć astmie.
Do leków stosowanych doustnie zaliczamy leki antyleukotrienowe (np. montelukast), teofilinę oraz GKS. Teofilina oraz GKS w formie doustnej charakteryzują się wieloma skutkami ubocznymi, dlatego coraz rzadziej są one przepisywane. Leki antyleukotrienowe działają słabiej od GKS wziewnych, ale polecane są pacjentom mającym problem z wykonywaniem inhalacji.2,3
Co w przypadku wystąpienia ataku astmy?
Najczęściej u chorych astma objawia się uczuciem duszności, trudnościami z oddychaniem, świszczącym oddechem oraz uczuciem ucisku w klatce piersiowej.
W celu przerwania ataku astmy podaje się: β2-mimetyki krótko działające (SABA), wziewnie leki antycholinergiczne (np. bromek ipratropium) oraz GKS doustne. SABA zaczynają działać już po 5 minutach. Należy jednak pamiętać, że SABA oraz leki antycholinergicznie nie leczą podłoża astmy, czyli procesu zapalnego toczącego się w oskrzelach, a jedynie rozszerzają oskrzela, zmniejszając objawy choroby. Warto przypomnieć pacjentowi, że długotrwałe stosowanie GKS ogólnoustrojowych wiąże się z wystąpieniem skutków ubocznych, więc nie należy przekraczać czasu terapii określonego przez lekarza.4
Wzrost częstotliwości występowania napadów astmy może świadczyć o pogorszeniu kontroli choroby. W tej sytuacji pacjent powinien zgłosić się do lekarza.
Jak poprawnie obsługiwać inhalator?
Według badań nawet 90% pacjentów popełnia błędy przy używaniu inhalatora.5 Dlatego instruktaż obsługi inhalatora jest konieczny do zapewnienia skuteczności terapii oraz zmniejszenia ryzyka hospitalizacji.
Na rynku istnieją różne rodzaje inhalatorów, których obsługa może się różnić. W aptece najczęściej spotykane są inhalatory ciśnieniowe dozujące (pMDI), proszkowe (DPI) oraz miękkiej mgły (soft mist).
W przypadku inhalatora pMDI największe wyzwanie dla pacjenta stanowi umiejętność zsynchronizowania wdechu z uwolnieniem dawki leku. Aby ułatwić podanie leku, można polecić kupno spejsera (komory inhalacyjnej), dzięki której synchronizacja wdechu z uwolnieniem dawki nie jest konieczna.6
Wyróżnia się dwa podtypy inhalatorów proszkowych. W niektórych należy samodzielnie umieścić kapsułkę, a w innych kapsułki już są umieszczone. Zaletą inhalatora proszkowego jest brak konieczności zsynchronizowania wdechu z uwolnieniem dawki, natomiast pacjent powinien wykonać znacznie głębszy wdech niż w przypadku inhalatora pMDI. U niektórych pacjentów ze schorzeniami układu oddechowego może to być problematyczne.7
Na grafice przedstawiono prawidłową technikę inhalacji przy użyciu wybranych inhalatorów.
Edukacja pacjenta
Farmaceuta powinien wspierać pacjenta w formowaniu zdrowych nawyków, dzięki którym można będzie kontrolować objawy choroby, zmniejszyć ryzyko wystąpienia napadu astmy, a w konsekwencji polepszyć komfort życia chorego. Warto przestrzec pacjenta przed czynnikami wywołującymi atak astmy, takimi jak: kontakt z alergenem (astma alergiczna), dym papierosowy, zanieczyszczenie powietrza, silne emocje lub aktywność fizyczna (astma wysiłkowa).2
Farmaceuta może zwrócić uwagę na to, że odpowiednia dieta jest istotną częścią leczenia niefarmakologicznego. Bardzo korzystną rolę w łagodzeniu objawów astmy przypisuje się świeżym owocom i warzywom zawierającym witaminy C, E i beta-karoten, a także produktom zawierającym kwasy omega-3 (np. ryby morskie, siemię lniane). Należy unikać produktów przetworzonych, bogatych w tłuszcze trans oraz węglowodany.8
Dość często poruszana jest kwestia zasadności szczepień przeciwko grypie u osób chorych na astmę. Warto wytłumaczyć pacjentowi, że zakażenie wirusem grypy, jak i każda infekcja dróg oddechowych, może zaostrzać objawy astmy. Dlatego astmatycy są grupą pacjentów, która w szczególności powinna poddać się szczepieniu profilaktycznemu przeciwko grypie co roku.9
Należy również zachęcać do odbywania regularnych wizyt u lekarza, który oceni skuteczność leczenia i zmodyfikuje je na podstawie aktualnego stanu zdrowia pacjenta.
Farmaceuci mogą zapewnić kompleksową opiekę nad pacjentem zmagającym się z astmą i tym samym poprawić jakość ich codziennego życia pomimo choroby przewlekłej. Od udzielania podstawowych informacji o chorobie, przez dzielenie się wskazówkami na temat prawidłowego stosowania leków przeciwastmatycznych, aż po instruktaż poprawnej obsługi inhalatorów. Dlatego też rola farmaceutów w terapii i profilaktyce chorób, w tym astmy, nie powinna być bagatelizowana.
Julianna Pijaj
Źródła:
- Global Initiative for Athma, Global Strategy for Athma Management and Prevention (2022 update), https://ginasthma.org/wp-content/uploads/2022/07/GINA-Main-Report-2022-FINAL-22-07-01-WMS.pdf Dostęp: 06.03.2023.
- Dr med. Filip Mejza. Leczenie astmy – zasady. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/pacjent/astma/leczenie/49657,leczenie-astmy-zasady Dostęp 03.03.2023.
- Dr med. Filip Mejza. Jak przyjmować leki przeciwastmatyczne? Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/pacjent/astma/leczenie/49659,jak-przyjmowac-leki-przeciwastmatyczne Dostęp: 03.03.2023.
- Doniec Z., Nastałek P., Kurek A., Almgren-Rachtan A., Preferencje terapeutyczne lekarzy POZ dotyczące wyboru preparatów wziewnych u pacjentów z rozpoznaniem astmy lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, Lekarz POZ, 09.03.2017, s. 45-53.
- Naczelna Izba Aptekarska. Pilotaż wdrożenia Opieki Farmaceutycznej z praktykami grupy opieka.farm, https://www.nia.org.pl/2020/01/30/czy-polskie-apteki-i-pacjenci-sa-gotowi-na-opieke-farmaceutyczna-raport-z-badania-pilotaz-wdrozenia-opieki-farmaceutycznej-z-praktykami-grupy-opieka-farm/. Opublikowano: 30.01.2020. Dostęp: 15.03.2023.
- Leki.pl. Inhalatory ciśnieniowe (pMDI) — najważniejsze informacje, https://leki.pl/poradnik/inhalatory-cisnieniowe-pmdi-najwazniejsze-informacje/. Dostęp: 07.03.2023.
- Leki.pl. Co musisz wiedzieć o inhalatorach proszkowych na astmę?, https://leki.pl/poradnik/inhalatory-proszkowe-dpi-jak-uzywac/. Dostęp: 07.03.2023.
- Jihad Alwarith, Hana Kahleova, Lee Crosby, Alexa Brooks, Lizoralia Brandon, Susan M Levin, Neal D Barnard. The role of nutrition in asthma prevention and treatment, Nutrition Reviews, Volume 78, Issue 11, 11.2020, s. 928–938.
- Eleftheria Vasileiou, Aziz Sheikh, Chris Butler, Karim El Ferkh, Beatrix von Wissmann, Jim McMenamin, Lewis Ritchie, Jürgen Schwarze, Nikolaos G Papadopoulos, Sebastian L Johnston, Lilly Tian, Colin R Simpson. Effectiveness of Influenza Vaccines in Asthma: A Systematic Review and Meta-Analysis, Clinical Infectious Diseases, Volume 65, Issue 8, 15.09.2017, s. 1388–1395.