Wakacje to wyczekiwany przez wszystkich czas w roku. Często wiąże się z podróżami, chęcią poznawania nowych krajów i kultur. Trzeba jednak pamiętać, że zmiany klimatu, flory bakteryjnej czy nawet strefy czasowej bywają nieobojętne naszemu zdrowiu. Jak przygotować się do wyjazdu, aby ten wyjątkowy czas nie został popsuty przez chorobę? O tym w dzisiejszym artykule.
Podróżniczy bakcyl – sposób na chorobotwórcze drobnoustroje? Szczepienie!
Niektóre kraje ze strefy tropikalnej i subtropikalnej od przyjezdnych wymagają okazania International Certificates of Vaccination or Prophylaxis, czyli tzw. żółtej książeczki. Otrzymuje się ją po szczepieniu przeciwko żółtej febrze, inaczej nazywaną żółtą gorączką. Więcej o tej chorobie na Ryc.1.
Jest to obecnie jedyne obowiązkowe szczepienie wymagane na wjeździe do części afrykańskich i amerykańskich krajów. Przed wczasami warto, więc sprawdzić, czy w kraju naszej destynacji takie szczepienie jest wymagane, gdyż jego brak może skutkować odmową pozwolenia na wjazd, czy przymusową kwarantanną na własny koszt. Listy krajów można sprawdzić w najbliższej Poradni Medycyny Podróży lub Poradni Chorób Tropikalnych.
Na szczepienie najlepiej zgłosić się 6 – 8 tygodni przed planowaną podróżą. Jest jednodawkowe, a jego ważność trwa 10 lat.
Warto zainteresować się tematem szczepień zalecanych. Najczęściej wykonywane przed podróżą to te przeciwko: WZW typu A i B, tężcowi, błonicy, kleszczowemu zapaleniu mózgowemu, meningokokom oraz durowi brzusznemu.
Część z nich można było już w przeszłości otrzymać dzięki obowiązkowemu kalendarzowi szczepień dzieci, jednak do ich dalszego działania konieczne są dawki przypominające, które należy wykonywać co 10 lat. 1 2
Zemsta faraona – jak zdjąć rzuconą klątwę?
Do najczęstszych dolegliwości, na jakie cierpią turyści, należy biegunka podróżnych. W zależności od rejonu świata bywa nazywana klątwą faraona (Egipt), zemstą sułtana (Turcja), czy galop gringo (kraje Ameryki Łacińskiej).
Jest spowodowana przez drobnoustroje, głównie bakterie Escherichia coli.
Aby zmniejszyć ryzyko zaburzeń żołądkowo-jelitowych ważne jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny, takich jak częste mycie rąk, jedzenie umytych (i najlepiej obranych) owoców i warzyw, picie przegotowanej lub butelkowanej wody oraz spożywanie posiłków w miejscach, gdzie są one przygotowywane w higieniczny sposób.
Należy pamiętać, że woda kranowa w wielu krajach jest niezdatna do picia. Może być zanieczyszczona wieloma substancjami, wirusami czy drobnoustrojami. Z tego względu nawet zwykłe mycie zębów przy wykorzystaniu takiej wody może powodować dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Należy zatem korzystać z wody przegotowanej lub butelkowanej i unikać w napojach lodu, który jest niewiadomego pochodzenia.
Jeśli wystąpią objawy, takie jak biegunka, ból brzucha, wymioty czy nudności, należy zgłosić się do lekarza lub wziąć lek przeciwbiegunkowy np. loperamid. Należy także pamiętać o odpowiednim nawodnieniu.
Najczęściej objawy trwają kilka dni i mają łagodny charakter. Mogą też wystąpić już po powrocie z wakacji.
Jeśli w trakcie dolegliwości pojawią się biegunki z krwią lub śluzem, gorączka, lub uporczywe wymioty należy szybko zgłosić się do lekarza, gdyż są to objawy alarmujące i mogą wskazywać na poważniejsze choroby, takie jak malaria czy cholera! 3 4 5 6
Jet lag, czyli spanie z głowy
Kolejną niedogodnością zdrowotną, jaka może spotkać turystę przy dalszych podróżach samolotowych, jest tzw. jet lag lub choroba transatlantycka – zaburzenie snu spowodowane zmianą strefy czasowej.
Objawia się jako zespół bezsenności lub zespół z nadmierną sennością, która występuje w ciągu dnia po podróży po przebyciu przynajmniej dwóch stref czasowych.
Nieprzyjemne objawy bardziej odczuwalne są przy podróżach na wschód. Zamiast ekscytacji i chęci eksploracji nowych miejsc, człowiek odczuwa ogólne złe samopoczucie, zmęczenie, utratę motywacji i nierzadko zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego.
Aby zapobiegać temu zjawisku, należy spać i drzemać wyłącznie w nocy. Senność w ciągu dnia zwalczać można kofeiną w postaci filiżanki kawy lub tabletki w dawce 50 – 200 mg oraz aktywnościami takimi jak rozmowy czy gry.
Przy trudnościach z wieczornym zasypianiem pomóc może melatonina w dawce 0,5 – 3 mg oraz stosowanie opaski na oczy, czy zatyczek do uszu.
Gdy planowana podróż ma trwać 2 – 3 dni można stosować krótkodziałające leki nasenne, natomiast przy dłuższym pobycie – warto zsynchronizować rytmikę okołodobową jeszcze kilka dni przed wylotem do nowej strefy czasowej. 7
Owady jako wektory chorób
Podróżując do krajów w gorących klimatach, turysta jest narażony na ukłucia owadów. Z przyzwyczajenia do polskich komarów, mogłoby się to wydawać niczym nadzwyczajnym.
Jest to jednak o tyle niebezpieczne, że owady w egzotycznych krajach mogą być wektorami poważnych chorób, takich jak malaria, denga, zika, żółta febra, czy też śpiączka afrykańska.
O ile na żółtą febrę istnieje szczepienie, to w reszcie chorób postawę zapobiegania stanowi profilaktyka, która obejmuje:
– unikanie ukłuć w porze największej aktywności owadów, czyli wieczorem i w nocy,
– stosowanie środków owadobójczych i repelentów,
– odpowiednie zabezpieczenie miejsca noclegu (siatki na oknach i moskitiery, włączona klimatyzacja),
– ubranie z długimi rękawami i nogawkami oraz skarpety.
W profilaktyce malarii można także zastosować, pod okiem lekarza z poradni medycyny podróży, chemioterapeutykę – zapobiegawcze przyjmowanie leków przeciwmalarycznych.
Repelenty to środki odstraszające owady. Do najbardziej sprawdzonych zaliczamy DEET, ikarydynę lub IR3535. Są one dostępne w Polsce w rozmaitych formach – od aerozolu po sztyfty.
DEET, czyli N,N-dietylo-3-metylobenzamid jest najlepiej poznanym środkiem odstraszającym owady. W stężeniu 30 – 50% zapewnia najdłuższy czas ochrony. Jest zalecany dla osób dorosłych, ale niezalecany kobietom w ciąży.
Należy się także wystrzegać nieskutecznych form ochrony przed owadami, takimi jak stosowanie witaminy B, czosnku czy urządzeń emitujących fale, gdyż może nas to drogo kosztować – zakażenie chorobą egzotyczną. 8 9
Oparzenia słoneczne
Nie od dziś wiadomo, że obowiązkowym wyposażeniem każdego wakacjusza jest krem z filtrem. Jeśli jednak zdarzy się, że użyje się go zbyt mało lub zabraknie reaplikacji – może dojść do oparzeń słonecznych.
Oparzenie definiujemy jako różnie nasilony odczyn zapalny skóry ograniczony do obszaru poddanego bezpośredniemu działaniu słońca. 10
Zbyt długa ekspozycja na promieniowanie UV powoduje powstanie zaczerwienienia, obrzęku, pęcherzy oraz tkliwość skóry. Jeśli dodatkowymi objawami są wymioty, gorączka, dreszcze czy bóle głowy – należy zgłosić się do lekarza, gdyż istnieje ryzyko udaru słonecznego. 11
Z łagodnymi oparzeniami można sobie radzić w następujący sposób:
– nie wystawiać oparzonej skóry na działanie słońca,
– przemywać skórę letnią wodą, schłodzić wodę należy stopniowo,
– nakładać chłodne okłady,
– unikać stosowania tłustych kremów,
– stosowanie lekkich kremów łagodzących, zawierających pantenol czy alantoinę, 11
– na ból pomóc może aspiryna lub indometacyna,
– miejscowo można stosować preparaty NLPZ. 10
Podobne objawy do oparzenia słonecznego dają reakcje fotouczulające. Są wynikiem przyjmowania leków m.in. furosemidu, leków przeciwcukrzycowych, leków neurologicznych z grupy pochodnych fenotiazyny, w połączeniu z bezpośrednim działaniem promieni słonecznych. Warto więc przed wyjściem na słońce sprawdzić, czy obecnie przyjmowane leki są czynnikiem fotouczulającym (Ryc.2). 12
Apteczka zawsze pod ręką
Zawartość apteczki będzie się różnić w zależności od typu i miejsca wakacji. Są jednak leki, które powinny się znajdować w bagażu każdego urlopowicza, aby poradzić sobie z nieoczekiwanymi dolegliwościami.
Do takich leków zaliczymy:
- leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe,
- leki przeciwbiegunkowe,
- środki na zaparcia,
- leki przeciwhistaminowe i przeciwalergiczne,
- środki łagodzące oparzenia słoneczne,
- środki przeciwko owadom. [13]
Nie wolno także zapominać o lekach przyjmowanych stale. Nierzadkim zjawiskiem są tzw. wakacje lekowe.
Wakacje lekowe to kilkudniowa przerwa w długotrwałej farmakoterapii. Osoby planujące urlop często decydują się na chwilowe odstawienie leku jeśli ten daje interakcje z alkoholem. Innym powodem jest wakacyjne przerwanie terapii lekami przeciwdepresyjnymi, które powodują zaburzenia seksualne.
Niesie to jednak ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, osłabienia efektów terapii czy nawet powstania zespołu odstawiennego. Nie należy odstawiać leków bez konsultacji z lekarzem. 14
Podsumowanie
Podróże są zdecydowanie czymś, na co z upragnieniem czeka każdy z nas. Mimo morza zalet wyjazdów, są one obarczone ryzykiem choroby. Często niegroźne dla tubylców patogeny mogą się okazać poważną chorobą dla turysty. Dlatego warto wiedzieć, jakie zagrożenia czyhają w miejscu wakacji i jak można się ich wystrzegać. Można to sprawdzić na stronie MSZ pod adresem:
https://www.gov.pl/web/dyplomacja/informacje-dla-podrozujacych
Ważne jest także to, że jeśli w krótkim czasie po przyjeździe odczuwa się jakieś objawy – należy zgłosić się do lekarza i przekazać mu informację o kraju, z jakiego się wróciło. Pomoże to w szybszej diagnozie i potencjalnym celniejszym leczeniu. 15
Daria Ryś
Źródła:
- gov.pl, Kiedy należy zaczepić się przed podróżą?, https://www.gov.pl/web/zdrowie/kiedy-nalezy-zaszczepic-sie-przed-podroza- [Opublikowano: 22.11.2017 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- gov.pl, Szczepienia dla podróżujących, https://www.gov.pl/web/psse-tychy/szczepienia-dla-podrozujacych [Dostęp: 12.08.2024 r.]
- mp.pl, Biegunka podróżnych, https://www.mp.pl/pacjent/zdrowiewpodrozy/problemy/65382,biegunka-podroznych [Opublikowano: 08.06.2017 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- gov.pl, Egipt, https://www.gov.pl/web/egipt/idp [Dostęp: 12.08.2024 r.]
- tropicalmed.pl, Poradnik dla podróżnych: gdzie nie pić wody z kranu?, https://tropicalmed.pl/profilaktyka/gdzie-nie-mozna-pic-wody-z-kranu [Aktualizacja: 06.12.2023 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- mgr.farm, Wakacyjne podróże? Pamiętaj, aby zabrać ze sobą lek na biegunkę!, https://mgr.farm/farmakoterapia/wakacyjne-podroze-pamietaj-aby-zabrac-ze-soba-lek-na-biegunke/ [Opublikowano: 15.06.2023 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- Kimszal E, Van Damme-Ostapowicz K, JET LAG – ZESPÓŁ NAGŁEJ ZMIANY CZASOWEJ, Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2015, 4 (45) [Opublikowano: 23.12.2015 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- A. Wroczyńska, Bezpiecznie w świat. Jak przygotować się do egzotycznej podróży?, Krajowy Ośrodek Medycyny Tropikalnej w Gdyni [Opublikowano: 2022 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- Wroczyńska A, Ochrona przed owadami w tropiku, https://www.mp.pl/pacjent/zdrowiewpodrozy/profilaktyka/62843,ochrona-przed-owadami-w-tropiku [Opublikowano: 25.06.2013 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- Wojas−Pelca A, Jaworek A.K, Rajzer L, Choroby skóry związane z działaniem promieniowania słonecznego – przegląd wybranych zagadnień. Family Medicine & Primary Care Review 2007, 9, 1: 131–135 [Dostęp: 12.08.2024 r.]
- nfz.gov.pl, Poradnik Pacjenta: Oparzenia słoneczne – kiedy słońce szkodzi?, https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/poradnik-pacjenta-oparzenia-sloneczne-kiedy-slonce-szkodzi,8451.html [Opublikowano: 17.08.2023 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- mp.pl, Fotoalergie (fotouczulenia) – objawy, przyczyny, diagnoza i leczenie, https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/168865,fotoalergie-fotouczulenia-objawy-przyczyny-diagnoza-i-leczenie [Opublikowano: 04.06.2024 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- gov.pl, Apteczka na wakacje, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/apteczka-na-wakacje [Opublikowano:22.07.2022 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- Aptekarzpolski, „Wakacje lekowe” – czy i kiedy można sobie na nie pozwolić?, https://www.aptekarzpolski.pl/wiedza/wakacje-lekowe-czy-i-kiedy-mozna-sobie-na-nie-pozwolic/ [Opublikowano: 19.02.2023 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]
- mp.pl, Zalecenia dla powracających z podróży, https://www.mp.pl/pacjent/zdrowiewpodrozy/profilaktyka/165575,zalecenia-dla-powracajacych-z-podrozy [Opublikowano: 25.08.2017 r. Dostęp: 12.08.2024 r.]