Okres świąteczny stanowi dla naszego układu pokarmowego nie lada wyzwanie. Co zrobić więc w sytuacji, gdy nie mogąc odmówić sobie kolejnej potrawy — nasz żołądek odmawia posłuszeństwa? Jakie sposoby najlepiej zastosować, aby złagodzić dolegliwości związane z przejedzeniem?
Zaburzenie trawienia i jego objawy
Dyspepsja (gr. „złe trawienie”), potocznie nazywane przejedzeniem, jest zespołem dolegliwości brzusznych, tj. uczucie pełności po posiłku, wzdęcia, wczesne uczucie sytości, ból brzucha, zgaga, odbijanie się oraz biegunki.
Wyróżnia się dyspepsję organiczną, której przyczyną jest choroba np. przewlekłe zapalenie dróg żółciowych oraz dyspepsję czynnościową, której podłoże nie jest dokładnie poznane. Przyjmuje się natomiast, że do czynników powodujących ją, można zaliczyć zaburzenia kurczliwości określonych odcinków przewodu pokarmowego, czy osłabioną reakcję przewodu pokarmowego na bodźce zewnętrzne. [1]
Ciężkostrawny, zwykle zawierający bardzo dużą ilość tłuszczów pokarm sprawia, że żołądek ma trudności z efektywnym rozpoczęciem trawienia. Przewód pokarmowy nie jest bowiem przyzwyczajony do tak zwiększonych porcji pokarmu, co sprawia że jest on przeciążony. [1,2]
W teorii o dyspepsji można mówić, gdy objawy utrzymują się przez co najmniej 4 tygodnie. W praktyce jednak określenia tego używa się również gdy utrzymują się krócej. [3]
Zaburzenia trawienia mogą objawiać się: bólem brzucha, zgagą, pieczeniem przełyku, mdłościami, uczuciem ciężkości w żołądku, wzdęciami (czyli tzw. bębnicą), cofaniem treści żołądkowej do przełyku, wymiotami, biegunką, dyskomfortem w obrębie przewodu pokarmowego.
Jednorazowe przejedzenie nie ma znaczącego ani długofalowego wpływu na nasze zdrowie. Problematyczna jest natomiast sytuacja, kiedy przejedzenie jest cykliczne. Może to doprowadzić do wielu chorób, zaczynając od otyłości, przez przewlekłe choroby przewodu pokarmowego, na cukrzycy kończąc. [2]
Samoleczenie czy pomoc lekarska?
Zaburzenia trawienia spowodowane przesadnym biesiadowaniem, co ma miejsce na przykład podczas Świąt, nie wymagają wizyty lekarskiej i mogą być leczone samodzielnie.
Wyjątek stanowi sytuacja, kiedy występuje silny ból lub objawy utrzymują się przez dłuższy czas — wówczas należy zgłosić się do lekarza. [2]
Konsultacja lekarska jest bezwzględnie konieczna w przypadku, gdy u dzieci występują tzw. objawy alarmujące: zaburzenia połykania, ból uniemożliwiający spanie, krwawienia z przewodu pokarmowego, przewlekła biegunka, zmiany okołoodbytnicze. [4]
Niezłe ziółko, czyli substancje roślinne pomocne w zaburzeniach trawienia
W walce z nieprzyjemnymi objawami naszym sojusznikiem mogą okazać się substancje zawarte w roślinach i ziołach.
Napar z mięty (Mentha piperita) — pobudza wydzielanie soku żołądkowego, przez co wspomaga trawienie. Na miętę powinny uważać jednak osoby przewlekle chore na refluks przełykowy, gdyż paradoksalnie, może powodować u nich zgagę. Według badań jest to związane z miejscowym drażnieniem błony śluzowej przełyku. [6]
Napar z rumianku (Matricaria chamomilla) — poprawia trawienie. Łagodzi wzdęcia, uczucie ciężkości po posiłku, nadkwaśność. U dzieci wykazuje działanie delikatnie przeczyszczające, dlatego może być stosowany w zaparciach. Napar z rumianku jest bezpieczny dla dzieci (również niemowląt) oraz kobiet w ciąży.
Napar z kopru włoskiego (Feniculum vulgare) — działa rozkurczowo na jelita i jest szczególnie pomocny dla osób cierpiących na wzdęcia oraz uczucie „przelewania” w brzuchu (UWAGA! Zaleca się ostrożność w stosowaniu naparów z kopru włoskiego w czasie ciąży).
Macerat z lnu (Lini semen) — powstający przez zaparzenie nasion siemienia lnianego macerat zawiera śluzy, przez co działa powlekająco na przewód pokarmowy i łagodząco na podrażnienia błon śluzowych. Jest pomocny w zaparciach.
Krople żołądkowe — są kompozycją roślinną, zwykle zawierającą ekstrakt z kozłka lekarskiego, mięty pieprzowej, ziela dziurawca. Łagodzi wzdęcia, skurcze i bóle brzucha. Wspomaga trawienie. (UWAGA! Dziurawiec ma liczne interakcje z lekami, dlatego powinien być przyjmowany bardzo ostrożnie lub wcale, gdy pacjent przyjmuje leki. Ponadto krople żołądkowe zawierają wyciąg alkoholowy, więc nie powinien być stosowany przez kobiety w ciąży i dzieci).
Preparaty zawierające wyciąg z ziela karczocha — karczoch wspiera trawienie tłuszczów, wspomaga wątrobę, wytwarzanie żółci i soków trawiennych. Ma działanie rozkurczające, żółciopędne i przeciwzapalne.
Preparaty z wyciągiem z ostropestu plamistego — wykazuje działanie żółciotwórcze i żółciopędne, a także wspomagające regenerację miąższu wątroby (dzięki zawartej w ostropeście sylimarynie).
Warto też wspomnieć, że zioła mogą być pomocne w zapobieganiu dolegliwościom trawiennym. Dodawanie przypraw, takich jak kminek (ma właściwości wiatropędne), kurkuma (pobudza wątrobę i zwiększa wydzielanie kwasów żółciowych), kolendra (rozkurcza mięśnie gładkie jelit i pobudza wydzielanie soku żołądkowego) może mieć zbawienny wpływ na przeciążony układ pokarmowy.
Również dodawanie do herbaty dodatków, takich jak imbir (Zingiber officinale) wpływa pozytywnie na trawienie. Imbir ma działanie przeciwwymiotne oraz pobudza wydzielanie śliny, soku żołądkowego i żółci. [1,5,7]
Po jaki lek sięgnąć? — przegląd przykładowych substancji czynnych
Podczas samoleczenia często sięga się po preparaty lecznicze dostępne bez recepty — OTC. Warto wiedzieć, jaka substancja pomoże, w jakich dolegliwościach. I tak w przypadku wzdęć warto sięgnąć po symetykon i dimetykon, w nadkwasocie po omeprazol, podczas wymiotów można zastosować skopolaminę lub dimenhydrynat, w biegunce pomoże loperamid, a w zaparciach bisakodyl.
Przed zastosowaniem preparatu należy zapoznać się z ulotką, szczególnie przy przewlekłym stosowaniu innych leków i sprawdzić, czy nie występuje interakcja z tym lekiem.
Ważne jest również, aby zwrócić uwagę na maksymalny czas, przez jaki dany lek OTC można stosować bez konsultacji z lekarzem.
Symetykon, dimetykon — leki stosowane przeciwko wzdęciom. Zmniejszają one napięcie powierzchniowe na granicy faz między płynną treścią pokarmową a pęcherzykami gazu, co ułatwia pękanie pęcherzyków gazowych.
Omeprazol — lek należący do inhibitorów pompy protonowej, zmniejsza wydzielanie kwasu solnego, bez konsultacji z lekarzem może być stosowany maksymalnie 2 tygodnie.
Famotydyna — jest antagonistą receptorów H2, zmniejsza wydzielanie kwasu żołądkowego. Znajduje zastosowanie w zgadze, niestrawności. Działa po 1-3 h od zażycia, a efekt utrzymuje się 10-12 h.
Węglan wapnia oraz sole magnezu i glinu — są to środki zobojętniające kwas solny przez podniesienie jego pH. Stosowane są w nadkwaśności i cofaniu się pokarmu do przełyku. Dodatkowo węglan wapnia ma działanie zapierające, natomiast związki magnezu — przeczyszczające. Ponadto preparaty zawierające połączenie związków glinu i magnezu pozwalają na utrzymanie prawidłowej funkcji jelit. Leki te powinny być stosowane tylko doraźnie. Nie należy ich stosować ciągle, szczególnie bez nadzoru lekarza.
Skopolamina — lek przeciwwymiotny, stosowany w stanach skurczowych narządów trzewnych. Może wywoływać senność i suchość jamy ustnej.
Loperamid — lek przeciwbiegunkowy, który hamuje perystaltykę przewodu pokarmowego. Jeśli po 48 h brak poprawy — konieczna konsultacja lekarska. Ponieważ jest to lek z grupy opioidów, warto skonsultować zasadność jego stosowania z lekarzem.
Bisakodyl — lek przeczyszczający, działa przez drażnienie jelita grubego. Powinien być stosowany doraźnie — długotrwałe stosowanie prowadzi do przewlekłych zaparć oraz niedoborów potasu.
Jeśli pojawiła się biegunka lub wymioty, bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie oraz uzupełnianie elektrolitów. Nie wolno o tym zapomnieć, gdyż może to spowodować niebezpieczne dla zdrowia odwodnienie. [8,9]
Jak jeść, żeby się nie przejeść?
Najlepszą metodą, jaką można zastosować przeciw zaburzeniom trawienia, jest przede wszystkim prewencja. W duchu „lepiej zapobiegać, niż leczyć” warto stosować wskazówki, które wcale nie są trudne do wdrożenia, a mogą oszczędzić wiele nieprzyjemności.
Ważne jest, aby unikać sytuacji przesadnego jedzenia ponad zapotrzebowanie. Pomocne są w tym zasady i wskazówki, dzięki którym można sobie zaoszczędzić przykrych dolegliwości.
Jeśli jednak dojdzie do zaburzeń trawienia, warto ratować się naparami, preparatami roślinnymi lub preparatami z substancjami czynnymi, które zniwelują przykre dolegliwości. Jeśli objawy utrzymują się dłuższy czas, nie należy zwlekać z wizytą u lekarza, który wdroży odpowiednie leczenie.
Daria Ryś
Źródła:
- Kaczmarczyk – Sedlak I., Ciołkowski A. „Zioła w medycynie. Choroby układu pokarmowego”. PZWL 2017 [Dostęp: 03.03.2024 r.]
- DOZ.pl, Przejedzenie – jak go uniknąć? Co robić, gdy zjemy za dużo? Objawy przepełnionego żołądka, https://www.doz.pl/czytelnia/a15924-Przejedzenie__jak_go_uniknac_Co_robic_gdy_zjemy_za_duzo_Objawy_przepelnionego_zoladka [Aktualizacja: 21.12.2022 r. Dostęp: 03.03.2024 r.]
- Gdzie po lek, Najlepsze sposoby na świąteczne przejedzenie, https://www.gdziepolek.pl/artykuly/najlepsze-sposoby-na-swiateczne-przejedzenie [Opublikowano: 06.03. 2023 r. Dostęp: 03.03.2024 r.]
- Marlicz K., Fyderek K. Dyspepsja (niestrawność) – objawy, leki i dieta Dyspepsja (niestrawność) – objawy, leki i dieta. [Opublikowano: 30.11.2021 r. Dostęp: 03.03.2024 r.]
- Kohlmunzer S. „Farmakognozja – podręcznik dla studentów farmacji”. PZWL 1998
- Narodowe Centrum Edukacji Żywienia, Autorzy: dr Anna Małgorzata Taraszewska, dr Katarzyna Wolnicka, mgr Joanna Jaczewska-Schuetz, Warszawa 2023 „Gdy dokucza zgaga… Zalecenia dotyczące żywienia i stylu życia w chorobie refluksowej przełyku” [Dostęp: 03.03.2024 r.]
- Medicover, Świąteczne przejedzenie – leczenie dolegliwości trawiennych po Bożym Narodzeniu na postawie „Twój Farmaceuta” nr 2, listopad/grudzień 2015 – 20.12.2017 https://www.medicover.pl/o-zdrowiu/swiateczne-przejedzenie-leczenie-dolegliwosci-trawiennych-po-bozym-narodzeniu,5033,n,2667 [Aktualizacja: 17.03.2023 r. Dostęp: 03.03.2024 r.]
- Janiec W. Kompendium Farmakologii. Janiec W, Folwarczna J, Kaczmarczyk-Sedlak J. Leki wpływające na czynność układu pokarmowego. Warszawa, Polska. PZWL 2021 [Dostęp: 03.03.2024 r.]
- Medycyna Praktyczna, Omeprazol. https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=631 [Dostęp: 03.03.2024 r.]