To, że złoto jest niezwykle cennym kruszcem, wie każdy, jednak większość z nas bierze pod uwagę tylko jego wartość materialną. Często podkreślamy, że coś jest na wagę złota, czyli jest nie tylko bardzo wartościowe, ale również poszukiwane czy niezwykłe. Okazuje się, że złoto może być na wagę złota również w medycznych aspektach. I nie mam tu na myśli użycia złota w celach estetycznych np. w stomatologii, gdzie stosuje się złote implanty zębowe – chociaż o roli złota w implantologii również będzie mowa w tym artykule.
Prozdrowotne właściwości złota kojarzyć się mogą z domowymi sposobami na różne dolegliwości – najbardziej znane jest między innymi leczenie jęczmienia na oku przez pocieranie go złotą obrączką. Chociaż taka praktyka może pomóc, to warto zaznaczyć, że zniwelowanie objawów nie wynika niestety z właściwości złota samego w sobie, a jedynie z delikatnego pocierania – proces ten podnosi temperaturę tkanki i zwiększa przepływ krwi, co sprzyja odblokowaniu ujścia gruczołów – dzięki temu jęczmień zanika. 1
Złoty wiek dla złota? Historia złota w lecznictwie
Historia złota w medycynie sięga czasów starożytnych. Pierwsze były tu prawdopodobnie Chiny – pionierzy w odkrywaniu bardzo wielu technologii. Są podejrzenia, że już 2500 lat przed naszą erą, złoto było tam używane w lecznictwie owrzodzeń skóry, ropiejących ran czy takich chorób jak ospa, padaczka, trąd i choroby weneryczne. W starożytnym Rzymie używano okładów ze złota na hemoroidy, grzybice czy choroby weneryczne. Co ciekawe, złoto odnalazło swoją rolę w starożytnej stomatologii – udowadniają to badania antropologiczne z Etrurii – krainy, która znajdowała się na terenie współczesnych Włoch. Nie jest to odosobniony przypadek, złoto używane było w tym aspekcie medycyny z powodzeniem przez wieki – w VII wieku naszej ery, w krajach arabskich, płatki złota były stosowane jako materiał wypełniający zęby. W czasach renesansu pojawiły się ligatury wzmacniające chwiejące się zęby i odtwarzające korony zębowe, stosowane przez chirurga Ambroise Pare’go.
Kolejną stosowaną formą złota były jego sole – królowa Francji, Izabela Bawarska próbowała leczyć nimi swoją otyłość, zamawiając specjalne powidła, które posiadały je w składzie, a Ludwik XIV używał olejków z domieszką złotego pyłu w celu leczenia brodawek. Bakteriostatyczne właściwości złota zostały potwierdzone w 1890 roku przez Roberta Kocha. Udowodnił on również, że metal ten posiada właściwości przeciwgruźlicze.
W 1935 roku internista Jacques Forestier zastosował sole złota w terapii reumatoidalnego zapalenia stawów oraz gruźlicy. Nie do końca znany był mechanizm ich działania w terapii RZS – ale wiadomo, że zmieniały one metabolizm i funkcje komórek zapalnych. Remisję w okresie ok. 6 miesięcy od rozpoczęcia terapii osiągało 60–70 proc. pacjentów, jednak wiązało się to z wystąpieniem działań niepożądanych u 40 proc. chorych. Najczęściej pojawiającymi się reakcjami były: dermatozy, zapalenie i owrzodzenie jelit oraz uszkodzenie nerek. Obecnie sole złota w leczeniu tej choroby stosowane są jako leki ostatniego rzutu – zastąpił je metotreksat, który szybciej przynosi efekty i wiąże się z mniejszym ryzykiem przerwania leczenia ze względu na działania niepożądane. 2 3 4
Nie wszystko złoto co się świeci – o cechach złota słów kilka
Czy w organizmie ludzkim można odnaleźć złoto? Można! Ciało zawiera ok. 10 mg tego metalu, głównie gromadzi się on w kościach. Złoto charakteryzuje się bardzo długim okresem półtrwania – może zostać wykryte nawet 10 miesięcy po zakończeniu terapii z jego użyciem.
W badaniach doświadczalnych wykazano, że złoto poprawia zdolności regeneracyjne skóry, dlatego stosowane jest między innymi w kremach. W stomatologii ceni się jego wysoką gęstość, biokompatybilność, bakteriostatyczność, wytrzymałość i odporność na korozję, dlatego współcześnie wykonuje się z niego między innymi suprastruktury implantologiczne, korony czy „czapeczki” koron.
Złoto może być również stosowane w technologii postaci leków. Chodzi tu dokładniej o złoto koloidalne, które może być nośnikiem leków, ponieważ w procesie endocytozy jego cząsteczki przenikają do cytozolu. Ten rodzaj złota może być stosowany jako marker ostrego zapalenia płuc – stan zapalny powoduje wzrost przepuszczalności naczyń i wysięk płynu do jamy opłucnej, a to może być łatwo wychwycone za pomocą albuminy znakowanej złotem, podanej dożylnie. Możliwe jest również znakowanie tkanek, często w połączeniu złota z przeciwciałami. 2 5 6
Małe jest piękne! Nanocząsteczki złota
Czym jest nanotechnologia? Jest to nauka zajmująca się badaniem, projektowaniem i wytwarzaniem struktur o rozmiarach 1-100 nm. Nanocząstki ze względu na małe rozmiary, dużą powierzchnię w stosunku do objętości oraz wysoką reaktywność wykazują liczne zalety – poprawiają dystrybucję leku, skuteczność terapeutyczną oraz zmniejszają toksyczność.
Nanocząsteczki odnalazły wiele zastosowań – między innymi w przypadku chorób metabolicznych, chorób mających podłoże genetyczne czy w leczeniu nowotworów. Nanocząsteczki złota dzięki temu, że mogą być modyfikowane na rozmaite sposoby – pod kątem ich ładunku, kształtu, wielkości i struktury – stają się coraz bardziej popularnym obiektem badań. Dzięki możliwości wiązania z białkami, nanocząsteczki złota znajdują zastosowanie w diagnostyce jako biomarkery. Wykorzystywane są również w testach immunoenzymatycznych. W radioterapii działają jako czynnik fototermiczny – zwalczając komórki nowotworowe. Obecnie nanocząsteczki są wprowadzane do diagnostyki i leczenia choroby Alzheimera. Mowa tu również o nanocząsteczkach złota, które dla poprawy rozpuszczalności w wodzie są funkcjonalizowane za pomocą kurkuminy oraz insuliny. Wykazano, że połączenie Au-kurkumina hamuje fibrylację amyloidu beta, a połączenie z insuliną przedłuża przebywanie nanocząsteczek złota we krwi. 2 7 8 9
Przyszłość złota w medycynie
Przyszłość złota, szczególnie nanocząsteczek złota, może być upatrywana w terapii chorób nowotworowych. Cząstki te rozważa się między innymi w terapii celowanej jako nośniki, a dodatkowym atutem jest cytotoksyczność złota, która jest 10-krotnie wyższa w stosunku do komórek nowotworowych niż zdrowych. Nanocząsteczki mogą być też stosowane jako nośniki DNA w terapii genowej.
Kolejnym zastosowaniem nanocząsteczek złota jest ich użycie w leczeniu przewlekłych owrzodzeń – wynika to z reakcji między lipidami skóry a cząsteczkami złota oraz ich właściwości przeciwbakteryjnych i przeciwzapalnych. Złoto zawarte w specjalistycznych opatrunkach wpływa na migrację fibroblastów i przyśpiesza proces gojenia.
W ostatnich latach prowadzone są badania nad zastosowaniem związków złota w terapii osób zakażonych wirusem HIV. Wyniki są obiecujące ze względu na to, że wewnątrzkomórkowe stężenie złota może osiągnąć wartości na tyle wysokie, by zahamować replikację wirusa. 2
Czy istnieje coś cenniejszego od złota? Tak! Wiedza jak je wykorzystać! Złoto jest niezwykle cennym materiałem, który może być stosowany w medycynie i farmacji. Współcześnie coraz częściej mówi się o nowoczesnych metodach zastosowania tego metalu – na przykład w terapii chorób nowotworowych czy chorobie Alzheimera. Warto jednak pamiętać o długiej historii złota w lecznictwie i o tym, że jego właściwości bakteriobójcze wykorzystywane są od tysięcy lat – od starożytności, aż po czasy współczesne.
Martyna Filipkowska
Źródła:
- swiatleku.pl, Jęczmień na oku czy pod okiem – jak się go pozbyć?, https://www.swiatleku.pl/artykuly/jeczmien-na-oku-czy-pod-okiem-jak-sie-go-pozbyc.html [Opublikowano: 25.03.2022 r. Dostęp: 20.03.2024 r.]
- Kołodziej A, Ślęzak A. Złoto – właściwości fizykochemiczne i zastosowania medyczne. Probl Hig Epidemiol 2018, 99,122-133 [Dostęp: 20.03.2024 r.]
- Dąsal M, red. Acta Uroboroi: w kręgu epidemii. T.3. Studenckie Koło Naukowe Uroboros; 2020. [Dostęp: 20.03.2024 r.]
- Stelmach M. Dr Piotr Ligocki: Metotreksat złotym standardem leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów. https://www.termedia.pl/mz/Dr-Piotr-Ligocki-Metotreksat-zlotym-standardem-leczenia-reumatoidalnego-zapalenia-stawow,38073.html [Opublikowano: 27.05.2020 r. Dostęp: 20.03.2024 r.]
- Żelazowska R, Pasternak K. METALE SZLACHETNE: SREBRO (Ag), ZŁOTO (Au), PLATYNA (Pt) W BIOLOGII I MEDYCYNIE. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XL, 2007, 2, 205 – 209.
- Bielecki A, Bielecka M, Panek H, Konopka T. ZŁOTO W STOMATOLOGII – DAWNIEJ I WSPÓŁCZEŚNIE. TPS 2005, 12, 26-29 [Dostęp: 20.03.2024 r.]
- Świdwińska-Gajewska AM, Czerczak S. NANOZŁOTO – DZIAŁANIE BIOLOGICZNE I DOPUSZCZALNE POZIOMY NARAŻENIA ZAWODOWEGO. Medycyna Pracy 2017;68(4):545–556.
- Brodowicz J, Rutkowska A, Moniczewski A. Zastosowania nanocząstek w leczeniu choroby Alzheimera. Farm Pol 2015, 71, 1-8. [Dostęp: 20.03.2024 r.]
- Bakun P, Czarczyńska-Goślińska B, Koczorowski T, Gośliński T, Szczołko W. Od złota do nanozłota w medycynie i farmacji. Farm Współ 2020,13, 42-51. [Dostęp: 20.03.2024 r.]