Metformina jest jednym z najczęściej przepisywanych środków leczniczych. Rocznie do aptek trafia ponad 120 mln recept na ten lek. Preparat dobrze znany, w szczególności diabetykom, ponieważ od wielu lat jest stosowana w leczeniu cukrzycy typu 2, lecz na działaniu przeciwcukrzycowym się nie kończy. Substancja ta ma zastosowanie również w innych schorzeniach, m.in. insulinooporności, zespole metabolicznym, niealkoholowym stłuszczeniu wątroby czy zespole policystycznych jajników.
Ostatnie dekady w medycynie przyniosły wiele odkryć. Niewątpliwym sukcesem jest podniesienie jakości opieki zdrowotnej i leczenia, a co za tym idzie, zwiększenie średniej długości życia. Biorąc pod uwagę tylko mieszkańców Europy, w ciągu ostatnich 50 lat oczekiwana długość życia zwiększyła się o około 10 lat.
W obecnych czasach coraz więcej osób dożywa późnej starości, próbując jak najdłużej zachować zdrowie i młodzieńczą witalność. Tutaj z pomocą przychodzi metformina. Badania naukowe, dotyczące innych zastosowań metforminy, potwierdzają jej aktywność przeciwnowotworową oraz przeciwstarzeniową. Aby wyjaśnić to ostatnie działanie, trzeba zrozumieć związek między starzeniem się organizmu, a restrykcją kaloryczną. Obniżając kaloryczności posiłków w diecie, dostarczamy mniej niż połowę standardowej dawki energii, tym samym, przedłużamy nasze życie. Dzieje się tak ze względu na spowolnienie tempa przemiany materii i odciążenie mitochondriów. Trzeba jednak wspomnieć, że przez ograniczenie kalorii rozumie się dietę, w której znacząco zmniejszona jest wartość energetyczna pożywienia, ale dostarczone są wszystkie niezbędne mikroelementy i makroelementy, witaminy oraz inne składniki odżywcze.
W celu wzmocnienia efektu klinicznego ograniczenia kaloryczności i/lub zastąpienia go, stosuje się substancje, które mają za zadanie wywoływać efekt podobny do restrykcji kalorycznej. Taką aktywność wywołuje metformina. Lek przyczynia się do zmniejszenia się stanu energetycznego w komórce. Następuje przechylenie równowagi energetycznej i przestawienie procesów komórkowych z anabolicznych (gromadzących energię) na kataboliczne (uwalniające energię). W ten sposób, w biochemicznych reakcjach organizmu w większym stopniu uczestniczą procesy, takie jak oksydacja kwasów tłuszczowych czy glikoliza, mające na celu uwolnienie znacznych pokładów energii. U pacjentów przyjmujących metforminę, zaobserwowano poprawę parametrów glikemii, insulinemii oraz tych dotyczących gospodarki lipidowej, mających pozytywny wpływ na ich masę ciała. Podane działania metforminy przyczyniają się do spowolnienia starzenia się organizmu.
Do wspomnianych na początku sposobów wykorzystania metforminy, można dopisać także działanie przeciwzapalne, hamujące wnikanie patogenu do komórek poprzez receptor ACE2, ograniczające nadreaktywności układu immunologicznego, która stanowi niebezpieczeństwo dla zdrowia i życia pacjenta. Wszystkie te aktywności mogą mieć potencjalne zastosowanie w zapobieganiu i zwalczaniu COVID-19. W szczególności, dotyczy to pacjentów z cukrzycą, którzy zaliczani są do grupy podwyższonego ryzyka.
Wstępne prace badawcze przeprowadzone przez naukowców z zespołu badawczego Uniwersytetu Minnesoty wykazały, że u kobiet przyjmujących metforminę śmiertelność spowodowana COVID-19 była o 25% niższa niż u tych, które tego leku nie stosowały. Podobne rezultaty uzyskano u pacjentów z niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby. Stosowanie metforminy w czasie leczenie tej choroby metabolicznej, wiązało się ze zmniejszonym prawdopodobieństwem hospitalizacji z powodu COVID-19. Powyższe badania i ich pozytywne rezultaty, potwierdzają zgodność z wcześniejszymi wynikami uzyskanymi przez naukowców z Chin, Francji oraz USA. Badacze z Uniwersytetu Alabama potwierdzili ograniczenie o 70% liczby zgonów, spowodowanych koronawirusem, wśród pacjentów cukrzycowych stosujących metforminę.
Metformina jest lekiem o szerokim spektrum działania. Od przeciwcukrzycowego, przez przeciwnowotworowe i przeciwstarzeniowe, po potencjalne leczenie pacjentów zakażonych koronawirusem SARS-CoV-2.
Badania nad nowymi zastosowaniami znanych już leków są mniej czasochłonne i kosztowne, niż poszukiwania zupełnie nowych substancji, dlatego naukowcy chętnie poddają je analizie.
Bardzo odległe jest odkrycie leku, który miałby tak szerokie spektrum zastosowania, że mógłby być preparatem na wszystkie dolegliwości, ale nie ma przeszkód, aby stwierdzić, że metformina może być zaliczana do grona farmaceutyków, którym najbliżej do takiego określenia.
Filip Grabosz
Źródła:
- Magdalena Potempa, Paweł Jonczyk, Kinga Szczerba, Beata Kandefer, Dariusz Kajdaniuk “Metformina – panaceum dzisiejszych czasów?” (2016) https://journals.viamedica.pl/diabetologia_praktyczna/article/view/49339/38609
- https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Archive:Statystyki_dotyczące_ludności_na_poziomie_regionalnym&oldid=321669
- https://biotechnologia.pl/biotechnologia/nowy-trend-naukowy-w-dobie-dobrobytu-restrykcja-kaloryczna-i-jej-wplyw-na-dlugowiecznosc,16423
- https://eurekalert.org/pub_releases/2020-09/uomm-uom092520.php
- Andrew Crouse, Tiffany Grimes, Peng Li, Matthew Might, Fernando Ovalle, Anath Shalev “METFORMIN USE IS ASSOCIATED WITH REDUCED MORTALITY IN A DIVERSE POPULATION WITH COVID-19 AND DIABETES” (2020) https://www.medscape.com/viewarticle/935724
- Carolyn Bramante, Nicholas Ingraham, Thomas Murray, Schelomo Marmor, Shane Hoversten, Jessica Gronski, Chace McNeil, Ruoying Feng, Gabriel Guzman, Nermine Abdelwahab, Samantha King, Thomas Meehan, Bradley Benson, Kathryn Pendleton, Deneen Vojta, Christopher J. Tignanelli “Metformin and risk of mortality in patients hospitalised with COVID-19: a retrospective cohort analysis” (2020) https://www.thelancet.com/journals/lanhl/article/PIIS2666-7568(20)30033-7/fulltext