Oksytocyna – hormon miłości
Walentynki to święto bezsprzecznie związane z miłością. Mimo, że traci na popularności (w tym roku tylko 30% Polaków planowało uczcić tę datę w kalendarzu), dalej jest kojarzone z czasem spędzonym z najbliższą nam osobą – w kinie, restauracji, czy w zaciszu domowym z samodzielnie przygotowaną kolacją. Jednakże miłość to nie tylko kupowane w Walentynki kwiatki i czekoladki, to również cały szereg reakcji zachodzących w naszym organizmie.
Czy to oznacza, że za “motylki w brzuchu”, które towarzyszą nam podczas zakochania, odpowiedzialne są substancje chemiczne? Zobacz, jak stan zakochania próbuje zdefiniować nauka. [1]
„Czuję do Ciebie chemię” – trochę zbyt dosłownie…
Zauważenie atrakcyjności drugiej osoby wiąże się ze szlakami w mózgu odpowiadającymi za „układ nagrody”. Jest to zbiór struktur w mózgu kontrolujący nasze zachowania, odpowiadający głównie za działania motywacyjne. Ma więc kluczowe znaczenie dla przeżycia organizmu (jedzenie, działanie reprodukcyjne), ale także subiektywne odczuwanie przyjemności. Wszystko za sprawą neuroprzekaźnika – dopaminy, uwalnianej w sytuacjach, które dają nam satysfakcję, na przykład podczas wspólnie spędzanego czasu z drugą osobą.
Duże znaczenie w tym wypadku ma także hormon pokrewny, odpowiadający za przyciąganie – noradrenalina. One wspólnie wpływają na początkową euforię i oszołomienie.
Kołatanie serca, uczucie niepokoju podczas pierwszych randek to fizjologiczna reakcja na stres, związana ze zwiększonym poziomem kortyzolu oraz wspomnianej już noradrenaliny w organizmie. Stres postrzegany zwykle negatywnie, w tym przypadku jest istotny w kształtowaniu kontaktów społecznych oraz przywiązania.
Dodatkowo, spada poziom serotoniny – hormonu odpowiadającego za obezwładniające uczucie towarzyszące nam podczas zauroczenia. To właśnie ona jest “sprawcą”zdezorientowania i rozkojarzenia. Przez cały ten czas uwalniana jest również fenyloetyloamina, czyli naturalna amfetamina, dająca znajome uczucie podniecenia, mówiąc wręcz kolokwialnie „uskrzydlenia”. Ten stan można porównać do zażycia narkotyku, gdyż dociera do nas ogromna dawka szczęścia, która może być uzależniająca.
Miłość również prowadzi do „wyłączania” tych regionów w mózgu, które odpowiadają za krytyczną ocenę i racjonalne podejmowanie decyzji. Krótko mówiąc – głupiejemy z miłości. [2, 3]
Nic, co piękne, nie może trwać wiecznie?
Kiedy kończy się czas pierwszego zauroczenia, a zaczyna rzeczywistość, w miejsce hormonów „euforycznych” wkracza oksytocyna i wazopresyna. Są one niezbędne w utrzymywaniu wieloletnich związków. Dodatkowo wykazano, że pary, które w pierwszych miesiącach związku miały zwiększony poziom oksytocyny, były bardziej nierozerwalne i ich relacja trwała dłużej. Można zatem „wywróżyć” długość naszego związku ze stężenia tego neuroprzekaźnika.
Oksytocyna, współpracując z innymi hormonami i neuroprzekaźnikami, takimi jak testosteron, dopamina oraz noradrenalina, powoduje odczuwanie miłości.
W badaniach wykazano, że na związek wpływa także prawidłowy stosunek oksytocyny do dopaminy. Gdy jest on zaburzony (zwiększony poziom dopaminy), mamy do czynienia ze związkiem toksycznym – pełnym zazdrości, nieracjonalnego i agresywnego zachowania. Gdy jednak ten stosunek jest prawidłowy, nawet po 10 latach możemy odczuwać pożądanie, zauroczenie oraz przywiązanie do jednej i tej samej osoby. [2-6]
Jak organizm reaguje na oksytocynę?
Oksytocyna jest hormonem produkowanym w podwzgórzu i powodującym szereg efektów biologicznych oraz behawioralnych. Wydzielana jest w trakcie dotyku, skąd wzięła się jej druga, mniej znana nazwa „hormon przytulania”.
W organizmie człowieka odpowiada za regulację akcji porodowej, laktacji, a także wspomaga wytwarzanie naturalnej więzi między matką a potomstwem. Co ciekawe, sama obecność dzieci w otoczeniu wzmaga u dorosłych produkcję oksytocyny. Mimo że oksytocyna kojarzy nam się głównie z kobietami, warto podkreślić fakt, że produkowana jest również u mężczyzn.Są oni jednak mniej na nią podatni, co jest spowodowane mniejszym stężeniem estrogenów uwrażliwiających receptory na oksytocynę. Zatem nie ujawnia się jej działanie. U mężczyzn oksytocynę powiązano z prawidłowym funkcjonowaniem układu rozrodczego, a także z agresją wobec innych mężczyzn. Dzięki temu hormonowi kształtuje się także więź między ojcem a dzieckiem, jednak następuje to w wyniku innych rodzajów kontaktu, niż w przypadku matek. Ojcowskie stężenie oksytocyny było skorelowane z kontaktem proprioceptywnym (np. kołysanie dziecka, noszenie – odpowiedni ruch i położenie ciała), dotykiem oraz samą obserwacją dziecka.
Wczesna ekspozycja na oksytocynę nie tylko umożliwia odczuwanie miłości i tworzenie więzi. Ma także znaczący wpływ na zdrowie i dobre samopoczucie. Jest także odpowiedzialna za wiele innych reakcji zachodzących w organizmie – jako antyoksydant, przeciwzapalnie, przeciwcukrzycowo, przeciwnowotworowo oraz hamuje procesy starzenia. By w pełni wyjaśnić wszystkie funkcje tego hormonu, trzeba by poświęcić nie jeden, a co najmniej kilka artykułów. [6-10]
Fundamentem związku jest oksytocyna
Zarówno oksytocyna, jak i wazopresyna dbają o trwałość związków. Zadaniem wazopresyny jest mobilizacja fizyczna i emocjonalna oraz opieka i ochrona partnera. Rola oksytocyny jest zupełnie odmienna. Wykazuje ona działanie przeciwlękowe i relaksacyjne, co powoduje zastąpienie „dreszczyku emocji” pierwszymi randkami stałym przywiązaniem do drugiej osoby oraz empatią. Odpowiedzialna jest także za powstawanie pozytywnych wspomnień, prawidłową komunikację oraz prawidłowe rozumienie wskazówek dotyczących związku. Prawidłowe współdziałanie obu – oksytocyny i wazopresyny pozwala odczuwać stabilność w związku.
Jeżeli oksytocyna odpowiada za miłość rodzicielską i romantyczną, jak mózg jest w stanie to rozróżnić? Receptory dla oksytocyny i wazopresyny są obecne w wielu miejscach w pniu mózgu. Aktywowane są one zarówno w miłości romantycznej, jak i macierzyńskiej. Aktywacja receptorów w podwzgórzu i dezaktywacja regionu w korze czołowej następuje w trakcie pobudzenia seksualnego, ale także w miłości romantycznej. Nie obserwuje się jednak aktywacji tych regionów w miłości rodzicielskiej. Różnica aktywowanych regionów w mózgu pozwala odczuwać miłość równie silną i trwałą w stosunku do dzieci i partnera, jednocześnie tak różniącą się od siebie.
Przeprowadzono również badanie, w którym mężczyźni w trwałych związkach oraz po podaniu donosowym oksytocyny lub placebo wzięli udział w spotkaniu z atrakcyjną kobietą. Efekt był zdumiewający. Mężczyźni, u których zaobserwowano wyższe stężenie oksytocyny, utrzymywali większy dystans od kobiety, postrzegany jako “przestrzeń osobistą”. Dodatkowo oceniali atrakcyjność kobiety na tyle wysoko, jak mężczyźni po podaniu placebo. Można zatem stwierdzić, że oksytocyna jest podstawą wierności mężczyzn. [8,11,12]
Oksytocyna lekiem na…
Oksytocynę wykorzystuje się w medycynie głównie w trakcie porodów – w celu ich indukcji lub przyspieszenia (wzmocnienie skurczów macicy). Może być również stosowana w terminacji ciąż w przypadku wskazań lekarskich. Po porodzie podawana jest w hamowaniu krwawienia poporodowego i w atonii macicy.
Wykonywane są również pomiary stężeń oksytocyny u kobiet w ciąży, gdyż jej niedobór może powodować opóźnienie porodu lub zbyt powolny jego przebieg. Znany jest także test oksytocynowy, polegający na podaniu dożylnym małych dawek oksytocyny i obserwacji płodu. Stosuje się go w celu oceny wydolności oddechowej dziecka, jego potencjalnego zachowania w trakcie skurczów macicy oraz reakcji na samą oksytocynę. [7,13,14]
Oksytocyna ma potencjał!
Prowadzonych jest aktualnie wiele badań mających na celu znalezienie innych zastosowań oksytocyny, niż tylko w trakcie porodów. Jej działanie anksjolityczne może mieć znaczący wpływ na łagodzenie stresu w okresie okołooperacyjnym i zmniejszenie lęku związanego z nadchodzącym zabiegiem. Coraz więcej badań wykazuje także jej prospołeczny wpływ na zachowanie i tworzenie więzi, co może ułatwiać funkcjonowanie w zaburzeniach psychicznych takich jak schizofrenia czy autyzm. Oksytocyna powoduje także pulsacyjne uwalnianie prostaglandyny E2. Takie działanie potencjalnie może być wykorzystane w zwalczaniu lub zapobieganiu uszkodzeniom jelita spowodowanym chemio-radioterapią lub jako lek do leczenia choroby zapalnej jelit. [15-18]
To nie tylko chemia!
W tym roku przypadła wyjątkowa rocznica walentynkowa – od 30 lat to święto obchodzone jest przez Polaków. Mimo, że wielu uważa je za „komercyjne” może jednak jest to okazja, by się na chwilę zatrzymać i znaleźć czas dla ukochanych osób. Odczuwanie miłości i bliskość drugiej osoby są każdemu z nas potrzebne, a często niezauważalne na co dzień. Dzięki rozwojowi nauki i prowadzonym badaniom coraz więcej wiemy o mechanizmie miłości. Ale może lepiej, że nie jesteśmy w stanie wszystkiego zrozumieć, sprawia to, że dalej zakochaniu będzie towarzyszyła odrobina „magii”. [19]
Olga Rybak
Źródła:
- Walentynki tracą na popularności. Ile wydadzą Polacy na święto zakochanych?, Bankier.pl, 13.02.2022 [Dostęp: 14.02.2022].
https://www.bankier.pl/wiadomosc/Walentynki-traca-na-popularnosci-Ile-wydadza-Polacy-na-swieto-zakochanych-8273899.html - Krishna G. Seshadri, The neuroendocrinology of love., Indian Journal of Endocrinology and Metabolism, 07-08.2016 [Dostęp: 10.02.2022].
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4911849/ - Katherine Wu, Love, Actually: The science behind lust, attraction, and companionship, Harvard University Blog, 14.02.2017 [Dostęp: 10.02.2022].
https://sitn.hms.harvard.edu/flash/2017/love-actually-science-behind-lust-attraction-companionship/ - Przytul się na zdrowie, pacjent.gov.pl, 18.02.2020 [Dostęp: 10.02.2022].
https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/przytul-sie-na-zdrowie - Inna Schneiderman, Orna Zagoory-Sharon, James F. Leckman et al. Oxytocin during the initial stages of romantic attachment: relations to couples’ interactive reciprocity, Psychoneuroendocrinology, 08.2012
[Dostęp: 10.02.2022].
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3936960/ - Pooja Parmar, Shams Malik, Oxytocin- The Hormone of Love, 12.2017 [Dostęp: 10.02.2022].
https://www.researchgate.net/publication/335160337_Oxytocin-_The_Hormone_of_Love - Kopiński P., Oksytocyna – badania i zabiegi, Medycyna Praktyczna, 04.10.2017 [Dostęp: 10.02.2022].
https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/172887,oksytocyna - C Sue Carter, Stephen W Porges, The biochemistry of love: an oxytocin hypothesis, Science & Society Series on Sex and Science, 27.11.2012 [Dostęp: 10.02.2022].
https://www.embopress.org/doi/full/10.1038/embor.2012.191 - Phuoc-Tan Diep, Carol Sue Carter, A tale of oxytocin and health: can the new science of love help us conquer fear?, 08.2021 [Dostęp: 10.02.2022].
https://www.researchgate.net/publication/353719787_A_tale_of_oxytocin_and_health_can_the_new_science_of_love_help_us_conquer_fear - Ilanit Gordon, Orna Zagoory-Sharon, James F. Leckman et al. Oxytocin and the Development of Parenting in Humans, Biological Psychiatry Journal, 01.04.2010 [Dostęp: 10.02.2022].
https://www.biologicalpsychiatryjournal.com/article/S0006-3223(10)00120-4/fulltext - S. Zeki, The neurobiology of love, FEBS Letters, 08.05.2007
[Dostęp: 10.02.2022].
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0014579307004875 - Michele Solis, Oksytocyna, hormon miłości, odpowiada również za utrzymywanie dystansu, Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego [Dostęp: 10.02.2022].
https://psychologia.edu.pl/obserwatorium-psychologiczne/1729-oksytocyna-hormon-milosci-odpowiada-rowniez-za-utrzymywanie-dystansu.html - Oksytocyna – opis substancji, Medycyna Praktyczna [Dostęp: 10.02.2022].
https://indeks.mp.pl/desc.php?id=616 - Oksytocyna, Medycyna Praktyczna [Dostęp: 10.02.2022]
https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=628 - Sukhminder Jit Singh Bajwa, Madhuri S. Kurdi, Perioperative Stress Relief: a New Role for the Love Hormone?, A Journal of Drug Design & Discovery, 01.2020
[Dostęp: 10.02.2022].
https://www.researchgate.net/publication/345844121_Perioperative_Stress_Relief_a_New_Role_for_the_Love_Hormone - Jodi B. Zik, David L.Roberts, The many faces of oxytocin: Implications for psychiatry, Psychiatry Research, 30.03.2015 [Dostęp: 10.02.2022].
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0165178114009408?via%3Dihub - Karen J. Parkera, Ozge Oztana, Robin A. Libovea et al. Intranasal oxytocin treatment for social deficits and biomarkers of response in children with autism, PNAS, 25.07.2017 [Dostęp: 10.02.2022].
https://www.pnas.org/content/114/30/8119 - Dawei Chen, Junhan Zhao, Haoyi Wang et al. Oxytocin evokes a pulsatile PGE2 release from ileum mucosa and is required for repair of intestinal epithelium after injury, Scientific Reports, 10.07.2015 [Dostęp: 10.02.2022].
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4498177/ - Walentynki w liczbach, Newsweek, 14.02.2014 [Dostęp: 10.02.2022]. https://www.newsweek.pl/styl-zycia/walentynki-w-liczbach-ciekawostki-swieto-zakochanych/6srqg60