Nadciśnienie tętnicze to kolejna choroba cywilizacyjna analizowana przez członków PTSF-u w ramach projektu ,,Skonsultuj z Farmaceutą”. Potocznie określana jest, podobnie jak cukrzyca, jako jedna z epidemii XXI wieku. Choroby cywilizacyjne występują globalnie i powszechnie, a za ich rozwój oraz rozprzestrzenianie odpowiedzialny jest postęp cywilizacyjny. Są przyczyną ponad 80% zgonów na świecie.
Czym więc jest nadciśnienie tętnicze? Komu grozi? Czy można się przed nim uchronić? Jeśli tak, to w jaki sposób? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w poniższym artykule, zachęcamy do lektury!
Dorosły człowiek o przeciętnej masie ciała ma w organizmie od 4 do 6 litrów krwi, która płynąc w naczyniach krwionośnych, wywiera nacisk na ściany tętnic. Siła ta nosi nazwę ciśnienia tętniczego. Choć za jego optymalną wartość uznaje się < 120/80 mmHg, drobne nieprawidłowości nie są powodem do niepokoju. Ciśnienie tętnicze pozostaje bowiem w ścisłym związku z rytmem dobowym organizmu i podlega naturalnym zmianom w ciągu dnia. Jego najwyższe wartości odnotowuje się w godzinach porannych, podczas gdy w nocy ulega ono obniżeniu. To oczywiście nie jedyny powód jego wahań. Endogenne mechanizmy regulatorowe intensywnie odbierają czynniki, takie jak warunki atmosferyczne, wysiłek fizyczny czy nadmierny stres, przez co są w stanie wywołać chwilowy jego skok. Jest to fizjologiczna reakcja organizmu – w miarę upływu czasu wartość ciśnienia tętniczego powinna się unormować. Nie zawsze jednak ma to miejsce. Co w sytuacji, gdy pozostaje ono podwyższone, choć nie ma ku temu podstaw?
Nadciśnienie tętnicze jest więc utrzymującym się i wykraczającym poza normę podwyższeniem wartości ciśnienia tętniczego. Stan ten rozpoznaje się w oparciu o wielokrotne pomiary. Ciśnienie mierzymy w spoczynku, zawsze o tych samych porach dnia. Aby mieć pewność, że uzyskane wyniki są wiarygodne, każdy pomiar powinien zostać wykonany dwukrotnie. W zależności od otrzymanych wartości, wyróżniamy:
- 140 – 159 mmHg SBP i/lub 90 – 99 mmHg DBP → nadciśnienie tętnicze 1. stopnia;
- 160 – 179 mmHg SBP i/lub 100 – 109 mmHg DBP → nadciśnienie tętnicze 2. stopnia;
- ≥ 180 mmHg SBP i/lub ≥ 110 mmHg DBP → nadciśnienie tętnicze 3. stopnia.
Utrwalone podwyższenie skurczowego ciśnienia do wartości ≥ 140 mmHg i/lub ciśnienia rozkurczowego do wartości ≥ 90 mmHg świadczy więc o nadciśnieniu tętniczym.
Analiza statystyk dotyczących zachorowalności na nadciśnienie tętnicze jest alarmująca. Według danych NCD Risk Factor Collaboration, liczba dorosłych z nadciśnieniem tętniczym zwiększyła się z 594 mln w 1975 r., do 1,13 mld w 2015 r. Wzrost ten odnotowano głównie w krajach o niskich i średnich dochodach. Polskie badania epidemiologiczne przeprowadzone w latach 1997-2017 wskazują, że choruje od 29% do 45% dorosłych. W przypadku osób powyżej 65. roku życia, odsetek ten jest jeszcze wyższy i sięga nawet 75%. Jak wynika z informacji przekazanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia, w 2018 r. w Polsce było 9,9 mln dorosłych z nadciśnieniem tętniczym. Wśród nich 4,3 mln stanowili mężczyźni, a pozostałe 5,6 mln kobiety, co mogłoby sugerować, że są one bardziej narażone na zachorowanie. Jak się jednak okazuje, w skali globalnej to panowie chorują częściej. W 2015 r. nadciśnienie tętnicze występowało u 1 na 4 mężczyzn i 1 na 5 kobiet. Ponadto, często postrzega się je wyłącznie jako przypadłość osób starszych. Mimo, że ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem, to problem nieprawidłowego ciśnienia tętniczego dotyczy w coraz to większym stopniu osób poniżej 30. roku życia, w tym dzieci i młodzieży.
Jakie są przyczyny nadciśnienia tętniczego?
Ze względu na pochodzenie, wyróżniamy dwa typy nadciśnienia: pierwotne i wtórne. W pierwszym przypadku, podłoża choroby nie można określić w sposób jednoznaczny. Uważa się, że etiopatogeneza zależy od współistnienia wielu czynników. Do najczęściej wymienianych należą:
- otyłość,
- nadmierne spożycie sodu,
- stres,
- czynniki genetyczne.
Nadciśnienie pierwotne charakteryzuje się także większą częstością występowania. Diagnozuje się je u ponad 90% chorych, najczęściej między 20. a 50. rokiem życia. Drugi typ, nadciśnienie wtórne, ma znaną etiologię, jest bowiem następstwem innych schorzeń. Wśród nich są m.in.: choroby nerek, hiperaldosteronizm pierwotny, guzy chromochłonne, bezdech senny czy też choroba Cushinga. Wystąpienie wtórnego nadciśnienia tętniczego może być także konsekwencją nadmiernego spożycia alkoholu i tytoniu, jak również przyjmowania niektórych leków.
Nadciśnienie tętnicze jest szczególnie niebezpieczne, ponieważ zazwyczaj ma charakter bezobjawowy. Brak symptomów ostrzegawczych sprawia, że większość chorych nie jest świadoma zagrożenia. Jednakże, gdy już się pojawią, cechuje je duża nieswoistość. Możliwe objawy nadciśnienia tętniczego to:
- bóle głowy,
- krwawienia z nosa,
- zaburzenia wzroku,
- szumy uszne,
- zmęczenie,
- niepokój,
- drżenie mięśni,
- nudności i wymioty.
Szacuje się, że mniej niż 1 na 5 chorych ma problem pod kontrolą. Nadciśnienie tętnicze może rozwijać się i prowadzić do powstawania patologicznych zmian w obrębie serca, mózgu, naczyń krwionośnych czy nerek. Geneza około 62% chorób układu sercowo-naczyniowego i 49% chorób niedokrwiennych serca może być powiązana z podwyższonym ciśnieniem krwi. Do powikłań niekontrolowanego nadciśnienia tętniczego zaliczamy:
- bóle w obrębie klatki piersiowej (dusznica bolesna),
- zawał mięśnia sercowego,
- niewydolność serca,
- zaburzenia rytmu serca,
- niewydolność nerek,
- udar mózgu.
Konsekwencje są zatem poważne i mogą prowadzić do trwałego uszczerbku na zdrowiu, a nawet śmierci. Dlatego tak dużą rolę odgrywa profilaktyka oraz wczesne wykrywanie nadciśnienia tętniczego.
Jak możemy się uchronić przed zachorowaniem?
W zapobieganiu nadciśnienia tętniczego kluczową rolę odgrywa zdrowy tryb życia. Regularna aktywność fizyczna, jak również unikanie spożycia alkoholu i tytoniu obniżają ryzyko jego wystąpienia. U osób z nadwagą należy dążyć do zmniejszenia masy ciała. Redukcja i zarządzanie stresem psychicznym są równie pomocne. Znaczenie ma też dieta- powinno unikać się żywności o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych, tłuszczów trans oraz soli (< 5 g dziennie). Najlepiej zastąpić je dużą ilością owoców i warzyw. Przede wszystkim jednak, ciśnienie tętnicze należy regularnie kontrolować za pomocą ciśnieniomierza. Ma to szczególne znaczenie, gdy pacjent jest osobą starszą. Pomiar ciśnienia jest szybkim i bezbolesnym badaniem, który każdy może wykonać samodzielnie w domu. Ciśnieniomierze są dostępne powszechnie w aptekach, gdzie pacjent może skorzystać z konsultacji z farmaceutą. Doradzi on, które urządzenie będzie odpowiednie do wykonywania pomiarów oraz jak z niego prawidłowo korzystać.
Jak wygląda terapia nadciśnienia tętniczego?
Ważną rolę odgrywa w nim leczenie niefarmakologiczne, czyli profilaktyka II i III fazy. Oznacza to, że wymienione powyżej środki zapobiegawcze nadal mają zastosowanie. Większość chorych zmuszona jest jednak stale przyjmować leki obniżające ciśnienie krwi, spośród których wyróżniamy przedstawicieli następujących grup:
- beta-blokery,
- alfa-blokery,
- inhibitory konwertazy angiotensyny,
- antagoniści receptorów angiotensyny II,
- antagoniści wapnia,
- leki moczopędne.
Chociaż nie eliminują one przyczyny nadciśnienia tętniczego, to w połączeniu z leczeniem niefarmakologicznym zwiększają szansę na trwałe obniżenie ciśnienia krwi.
Jak podaje WHO, nadciśnienie tętnicze stanowi jedną z głównych przyczyn przedwczesnej śmierci. Za globalny cel w zakresie chorób niezakaźnych uznano zmniejszenie częstości jego występowania o 25% do 2025 r. To poważna choroba, której nie należy bagatelizować. Warto podkreślić, że przy odpowiednich codziennych nawykach, takich jak zdrowa, zbilansowana dieta i w razie potrzeby leczenie farmakologiczne, można znacznie zwiększyć komfort życia pacjenta. Masz wątpliwości? ,,Skonsultuj z Farmaceutą!”.
Pola Dryja
Źródła:
- Barbara Zahorska-Markiewicz, Ewa Małecka-Tendera „Patofizjologia kliniczna. Podręcznik dla studentów medycyny”, Elsevier Urban & Partner Wydawnictwo, Wrocław 2009, wyd.2
- Piotr Thor „Podstawy patofizjologii człowieka”, Vesalius, Kraków 2009, wyd.4
- W. Kitajewska, W. Szeląg , Z. Kopański , Z. Maslyak , I. Sklyarov (2014) „Choroby cywilizacyjne i ich prewencja”, Journal of Clinical Healthcare 1
- „RAPORT NFZ: Nadciśnienie tętnicze”, Warszawa, maj 2019
- https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hypertension
- https://krwiodawcy.org/krew-i-grupy-krwi
- https://www.nzozrevita.pl/blog/nadcisnienie-tetnicze-choroba-cywilizacyjna
- https://www.luxmed.pl/dla-pacjentow/o-zdrowiu/informacje/nadcisnienie-tetnicze.html