Po długich 9 miesiącach na uczelni, wymagających sesjach, ogromie nauki i pracy nadeszły upragnione wakacje. Jest to dla większości z nas czas praktyk, ale też chwila relaksu i zmiany swojej rutyny z roku akademickiego – pojawia się zdecydowanie więcej aktywności na świeżym powietrzu, do czego szczególnie zachęca słoneczna pogoda. Wypady nad jezioro, opalanie w towarzystwie książki czy koszenie trawnika brzmią niesamowicie zachęcająco, do momentu, kiedy wieczorem, schodząc ze słońca, poczujemy ból i zauważymy zaczerwienioną skórę. Zadajemy sobie wtedy pytanie „jak mogłam/em tego uniknąć?”. W tym artykule poruszymy tematy związane z opalaniem i wyjaśnimy sobie, czy istnieje coś takiego jak zdrowe opalanie.
Czym jest promieniowanie UV i dlaczego się opalamy?
Promieniowanie UV (ang. ultraviolet radiation) jest rodzajem promieniowania elektromagnetycznego o mniejszej długości fali niż tzw. promieniowanie widzialne, podczerwone czy fale radiowe. Jednocześnie ma większą długość fali niż promienie X czy też promienie Gamma. Można je podzielić ze względu na długość fali (Rys.1).
Warto wspomnieć o promieniowaniu HEV (ang. high energy visible light), czyli po prostu niebieskim świetle, które stanowi 25% promieniowania widzialnego. Odpowiada ono za zmniejszenie senności, pobudzenie koncentracji, lecz może uszkadzać wzrok i doprowadzić do przedwczesnego starzenia skóry czy powstawania przebarwień.
Promieniowanie IR (podczerwone) odpowiada za zwiększenie temperatury ciała-pobudza to krążenie krwi i rozluźnia mięśnie, ale też odpowiada za zwiększenie liczby wolnych rodników, a w konsekwencji rozpad włókien kolagenowych i utratę elastyczności i jędrności skóry. 1
A czym jest opalenizna? To tak naprawdę odpowiedź obronna organizmu na ekspozycję słoneczną. Melanocyty znajdujące się w warstwie podstawnej naskórka na skutek promieniowania UV zwiększają produkcję melaniny – naturalnego barwnika, który absorbuje promieniowania. Efektem tego jest powstanie opalenizny. 2
Jak chronić się przed promieniowaniem UV?
Latem nieuniknione jest spędzanie czasu na słońcu. Na co warto zwrócić uwagę podczas słonecznych dni? Zacznę od kwestii ubioru. Przewiewne i luźne ubranie, wykonane z naturalnych materiałów, które zakrywa miejsca najbardziej narażone na działanie słońca np. ramiona czy uda znacznie ograniczy szansę na poparzenia, kiedy przebywamy na zewnątrz. Nie powinniśmy zapominać też o nakryciu głowy i przede wszystkim używaniu dobrze dobranych okularów przeciwsłonecznych, których działanie zostało udowodnione naukowo i wyraźnie wskazuje na ograniczenie docierania promieni UV do rogówki oka. 3
Ważne jest również to, o której godzinie narażamy się na zwiększoną ekspozycję słoneczną- powinniśmy unikać tego między godziną 10 a 15, kiedy to promieniowanie jest najsilniejsze. Jedną z ważniejszych rzeczy, o których powinniśmy pamiętać szczególnie latem (ale najlepiej cały rok), to stosowanie kremów z filtrem, które zawierają w swoim składzie substancje fotoochronne, wśród których wyróżniamy:
• Filtry fizyczne, których zadaniem jest odbijanie i rozpraszanie promieniowania UV, nie są one wchłaniane przez naskórek, tylko tworzą na jego powierzchni warstwę ochronną. Przykładowymi substancjami zaliczanymi do tej grupy są tlenek cynku czy tlenek tytanu.
• Filtry chemiczne, możemy podzielić na te o szerokim spektrum działania (przenikają w głąb naskórka, co potencjalnie może spowodować wystąpienie działań niepożądanych np. alergii skórnej) i o wąskim spektrum (nie wnikają w głębsze warstwy naskórka), dlatego zaleca się stosowanie kremów o zdolnościach do pochłaniania promieniowania o różnej długości fal. Przykładowymi związkami są estry kwasu cynamonowego, kwas fenylobenzoimidazolosulfonowy, oktokrylen.
• Filtry naturalne, których skuteczność fotoprotekcyjna jest niewielka, lecz zyskują na popularności z racji braku występowania działań niepożądanych. Są one łączone z filtrami fizycznymi, a należą do nich np. propolis, kwas ferulowy, apigenina, oleje roślinne, kwas kofeinowy, aloina, czy ekstrakt z orzecha włoskiego. 4
Należy pamiętać o zastosowaniu kremu do pół godziny przed wyjściem na słońce – pozwoli to zbudować „tarczę” ochronną na skórze. Przy aplikacji nie pomijamy uszu, podudzi, stóp i pośladków. Ponadto, ilość ma znaczenie, a skuteczność SPF wylicza się, aplikując ok. 2 mg kosmetyku na 1 cm2 skóry, co w praktyce jest trudne do oszacowania, więc po prostu nakładamy grubszą warstwę, która i tak się wchłonie, jednocześnie pamiętając o jego reaplikacji co 2 godziny lub po kąpieli w wodzie. 5
Jaki krem z filtrem wybrać?
Przed dokonaniem zakupu, powinniśmy kierować się intensywnością zabarwienia naszej skóry, wrażliwością na promieniowanie słoneczne, czy uczuleniem na niektóre substancje fotoprotekcyjne. Sam krem powinien zawierać szeroki zakres ochrony, czyli powinien chronić przed UVA oraz UVB i minimalny wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej (popularny SPF) o wartości nie mniejszej niż 30. A co z innymi symbolami? Oto krótki przewodnik po oznaczeniach na opakowaniach produktów fotoprotekcyjnych:
Zaczniemy od wcześniej wspomnianego SPF, czyli wskaźnika ochrony przeciwsłonecznej, który mówi nam, ile razy mniej promieniowania UVB przenika do naszej skóry po zaaplikowaniu danego produktu. W Unii Europejskiej maksymalny faktor, jaki można podać na opakowaniu produktu przeciwsłonecznego to SPF 50+, co oznacza, że do skóry przedostaje się ponad 50 razy mniej promieniowania UVB niż miałoby to miejsce bez produktu ochronnego.
Samo oznaczenie SPF 50 (bez plusa), oznacza, że przedostaje się 50 razy mniej promieniowania i analogicznie ma to miejsce w przypadku SPF 30 – 30 razy mniej promieniowania UVB dostaje się do skóry po użyciu danego produktu.
UVA w kółeczku jest oznaczeniem, które wskazuje nam, że produkt zapewnia ochronę przeciwko temu promieniowaniu, w co najmniej 1/3 wartości SPF, czyli jeżeli mamy krem o wartości SPF 30, to współczynnik ochrony przeciwko UVA wyniesie 10, jest to dla nas informacja o minimalnej ochronie przeciwko tej długości fali promieniowania.
PPD z angielskiego Persistent Pigment Darkening to liczba, która mówi nam o tym, ile razy mniejsza jest dawka promieniowania UVA docierająca do skóry pokrytej filtrem przeciwsłonecznym. Jeżeli na opakowaniu mamy informację o PPD 52, to wiemy, że do naszej skóry dociera 52 razy mniej promieniowania UVA, niż w przypadku, kiedy nie użylibyśmy żadnego produktu.
Możemy też spotkać się z oznaczeniem PA, który jest azjatyckim odpowiednikiem europejskiego PPD, jednak jest on zdecydowanie mniej dokładny i powinniśmy szukać produktów z europejskim oznaczeniem. Aby to zobrazować, mając produkt z wartością PA+++, spodziewana wartość PPD będzie wynosić tylko między 8 a 16.
Broad spectrum to oznaczenie najbardziej pożądane, dające nam pewność o szerokim spektrum ochrony, dlatego wybierając produkty z tym oznaczeniem, możemy być pewni o wysokiej ochronie przeciwko promieniowaniu UVA i UVB. Jest ono rzadko spotykane, gdyż badania potwierdzające te właściwości są kosztowne, z tego powodu spotyka się je głównie na produktach profesjonalnych, z wyższej półki cenowej.
Niektóre produkty posiadają również ochronę przed promieniowaniem podczerwonym IR oraz niebieskim HEV. 6 7
Higiena opalania
Ważnym aspektem prawidłowej higieny opalania jest też pielęgnacja po ekspozycji słonecznej – prysznic po opalaniu pomoże pozbyć się resztek produktów do opalania, potu i innych zanieczyszczeń, a aplikacja produktów po opalaniu złagodzi podrażnienia. Warto więc zwrócić uwagę na to, czy produkt, który aplikujemy, zawiera składniki łagodzące czy nawilżające, np. aloes, alantoinę, D-pantenol, masło shea czy masło kakaowe. 5
W ramach dodatkowej ochrony warto zadbać o skórę od środka, pamiętając o prawidłowej diecie. Latem, jest to bardzo proste, gdyż na targach czy w sklepach spotykamy pod dostatkiem produkty, które dostarczają nam antyoksydantów, będących bronią przeciwko wolnym rodnikom, powstającym między innymi w czasie opalania.
Zaliczamy do nich przede wszystkim:
• beta- karoten, w marchewce, pomarańczach, szpinaku,
• sulforafan, w brokułach, kapuście, kalafiorze, rzepie, rzeżusze czy rukoli,
• luteina i zeaksantyna, w nagietku lekarskim,
• kwercetyna, w kaparach, szparagach,
• astaksantyna, w glonach, algach, mięsie skorupiaków i łososi,
• witamina C, w aceroli, natce pietruszki, papryce,
• witamina E, w awokado, olejach tłoczonych na zimno np. ze słonecznika. 8 9
Dlaczego warto chronić się przed nadmiernym promieniowaniem?
O tym, że ochrona przeciwsłoneczna jest istotna, już wiemy. Ale do czego może doprowadzić narażenie się na promieniowanie słoneczne bez ochrony?
Chyba każdemu z nas zdarzyło się doświadczyć oparzenia słonecznego, w większym bądź mniejszym stopniu. Charakteryzuje się ono głównie bólem, zaczerwienieniem, obrzękiem, a nawet pęcherzami na skórze, a ostatecznie jej łuszczeniem. To tylko niektóre z krótkotrwałych objawów niestosowania prawidłowej higieny przeciwsłonecznej. Do kolejnych zaliczamy podrażnienia oczu i związane z nimi zapalenie spojówek czy łzawienie, osłabienie układu odpornościowego oraz przedwczesne starzenie się skóry. Chorując wcześniej na dermatozy, zwiększamy szansę na zaostrzenie objawów lub też ryzykujemy wystąpieniem fotodermatozy, czyli choroby, która jest aktywowana promieniowaniem UV np. Pokrzywka słoneczna czy przewlekłe posłoneczne zapalenie skóry. 1 2
Długotrwałe niestosowanie fotochrony, może pokazać nam skutki dopiero po czasie. Wynika to z tego, że w komórkach zachodzą zmiany chemiczne, będące potencjalnie czynnikami inicjującymi kancerogenezę. Przeprowadzono badania, które wykazały, że występowanie poparzeń słonecznych w dzieciństwie, zwiększa szansę na wystąpienie nowotworów skóry w przyszłości. Jednym z najgorszych negatywnych skutków nadmiernej ekspozycji słonecznej zdecydowanie jest czerniak, czyli złośliwy nowotwór wywodzący się z neuroektodermalnych komórek melanocytarnych – bezpośrednio związany z barwnikiem obecnym w skórze. 10 11
Do pierwszych niepokojących objawów zaliczamy nowe lub zmieniające się znamiona. Aby szybko działać i potencjalnie wdrożyć leczenie, trzeba kontrolować znamiona te stare, jak i nowe – alarmujące są objawy takie jak: zmiana kształtu, rozmiaru czy koloru oraz pojawienie się swędzenia, krwawienia lub bólu w obrębie zmiany skórnej. 12
Co zrobić, jeżeli zdarzy nam się „przedawkować słońce”?
Najlepszym sposobem na oparzenia słoneczne jest ich unikanie i zapobieganie. Ale mimo starań, może się to przydarzyć. Co zrobić w przypadku „przedawkowania słońca”?
Pierwszą pomoc zaczynamy od letniego (ale nie zimnego!) prysznica lub wykonujemy chłodne okłady. Jeżeli odczuwamy ból i dyskomfort możemy zażyć dostępne bez recepty leki przeciwbólowe. W tym momencie musimy skupić się na łagodzeniu podrażnień i nawilżeniu skóry. Na pomoc przychodzi nam pianka z D-pantenolem (prowitamina B5), która wspomaga regenerację skóry, gojenie się ran i poparzeń. Jeżeli nie mamy pod ręką tego specyfiku, możemy wykorzystać domowe sposoby i wykorzystać to, co znajduje się w naszej kosmetyczce lub nawet w kuchni:
• aloes, a konkretnie żel aloesowy, który nawilża i koi podrażnienia oraz ma właściwości przeciwzapalne,
• miód przyspiesza gojenie, daje uczucie chłodu i działa przeciwbólowo,
• „maska” z mąki ziemniaczanej i wody ma działanie kojące, łagodzące pieczenie i swędzenie,
• papka ze świeżych, zmiksowanych ogórków, która dzięki obecności antyoksydantów, wody i witaminy C, wpływa korzystnie na podrażnioną skórę,
• świetne zastosowanie mają również okłady z jogurtu lub kefiru, które łagodzą i dają uczucie chłodzenia.
Po opanowaniu sytuacji bardzo ważne jest zaprzestanie ekspozycji na słońce, a w sytuacji, kiedy oparzeniom towarzyszą bolesne pęcherze, gorączka, pojawiają się zawroty głowy, ogólne osłabienie, nudności czy dreszcze, należy niezwłocznie udać się do lekarza. Może to bowiem świadczyć o udarze słonecznym, poza tym poważne oparzenia wymagają leczenia odpowiednimi preparatami. 13 14
Podsumowanie
Słońce to nie tylko oparzenia i negatywne skutki, to także zdrowie i uroda – poprawia nastrój, wspomaga produkcję witaminy D3, łagodzi przebieg niektórych chorób i może wspomagać leczenie depresji. Należy jednak pamiętać o ochronie przeciwsłonecznej, aby uniknąć negatywnych skutków nadmiernej ekspozycji na słońce. Korzystajmy z dobrodziejstw słońca mądrze, aby cieszyć się pięknym wyglądem i lepszym zdrowiem.
Klaudia Bodzek
Źródła:
- Health Labs Care, Skuteczna ochrona przeciwsłoneczna – vademecum opalania, https://www.healthlabs.care/pl/blog/skuteczna-ochrona-przeciwsloneczna-vademecum-opalania [Dostęp: 21.07.2024 r.]
- admed.org.pl, Skąd się bierze opalenizna?, https://admed.org.pl/blog/skad-sie-bierze-opalenizna [Dostęp: 21.07.2024 r.]
- Backes C, Religi A, Moccozet L, Behar-Cohen F, Vuilleumier L, Bulliard JL, Vernez D. Sun exposure to the eyes: predicted UV protection effectiveness of various sunglasses. J Expo Sci Environ Epidemiol. 2019 ;29(6):753-764. doi: 10.1038/s41370-018-0087-0. [Dostęp: 21.07.2024 r.]
- Birecki M. Filtry UV – po co są potrzebne i jak je dobierać?, https://mgr.farm/opinie/filtry-uv-po-co-sa-potrzebne-i-jak-je-dobierac/ [Opublikowano: 30.06.2021 r. Dostęp: 21.07.2024 r.]
- laroche-posay.pl, Opalenizna – jak zdrowo się opalać?, https://www.laroche-posay.pl/article/opalenizna-jak-sie-zdrowo-opalac [Dostęp: 21.07.2024 r.]
- Stafiej N. SPF, UVA, UVB… – o czym mówią nam oznaczenia na kremach z filtrem?, https://www.superpharm.pl/blog/o-czym-mowia-nam-oznaczenia-na-kremach-z-filtrem?gad_source=1&gclid=CjwKCAjwnK60BhA9EiwAmpHZw2Al0Fex60EktEDdA2Vmtuiw8UphTDshZDrTS5WKHtaoqJW0xL8GUBoCFVwQAvD_BwE [Opublikowano: 30.04.2022 r. Dostęp: 21.07.2024 r.]
- zikodermo.pl, Zasady ochrony skóry przed słońcem i promieniowaniem UV, https://www.zikodermo.pl/artykuly/zasady-ochrony-skory-przed-sloncem-i-promieniowaniem-uv.html [Opublikowano 11.05.2023 r. Dostęp: 21.07.2024 r.]
- Health Labs Care, Zdrowa skóra latem, https://www.healthlabs.care/pl/blog/zdrowa-skora-latem [Dostęp: 21.07.2024 r.]
- Morifuji M. The beneficial role of functional food components in mitigating ultraviolet-induced skin damage. Exp Dermatol. 2019 ;28 Suppl 1:28-31. doi: 10.1111/exd.13825. [Dostęp: 21.07.2024 r.]
- Li Y, Wu J, Cao Z. Childhood sunburn and risk of melanoma and non-melanoma skin cancer: a Mendelian randomization study. Environ Sci Pollut Res Int. 2023 ;30(58):122011-122023. doi: 10.1007/s11356-023-30535-3. [Dostęp: 21.07.2024 r.]
- Lashway SG, Worthen ADM, Abuasbeh JN, Harris RB, Farland LV, O’Rourke MK, Dennis LK. A meta-analysis of sunburn and basal cell carcinoma risk. Cancer Epidemiol. 2023 ;85:102379. doi: 10.1016/j.canep.2023.102379. [Dostęp: 21.07.2024 r.]
- klinikazakrzewscy.pl, Krótko i długofalowe konsekwencje ekspozycji na słońce – jak im zapobiegać?, https://www.klinikazakrzewscy.pl/blog/162,krotko-i-dlugofalowe-konsekwencje-ekspozycji-na-slonce-jak-im-zapobiegac [Opublikowano: 04.04.2022 r. Dostęp: 21.07.2024 r.]
- Rokicki P. Oparzenia słoneczne – pierwsza pomoc, https://www.doz.pl/czytelnia/a1650-Oparzenia_sloneczne__pierwsza_pomoc [Opublikowano: 05.07.2021 r. Dostęp: 21.07.2024 r.]
- e-zikoapteka.pl, Oparzenia słoneczne – pierwsza pomoc dla czerwonej, piekącej skóry, https://www.e-zikoapteka.pl/artykuly/oparzenia-sloneczne-pierwsza-pomoc-dla-czerwonej-piekacej-skory.html [Opublikowano: 24.08.2018 r. Dostęp: 21.07.2024 r.]