W założeniu obejmuje szereg usług farmaceutycznych mających na celu optymalizację farmakoterapii pacjenta oraz poprawę jakości jego życia. Po raz pierwszy terminu tego użyto w 1985 r. podczas Hilton Head Conference, gdy Charles Hepler zaproponował, aby farmaceuci byli zobowiązani do świadczenia opieki nad chorymi w podobny sposób jak lekarze i pielęgniarki.
Aktualnie możliwością wprowadzenia opieki farmaceutycznej w Polsce zajmuje się Zespół ds. opieki farmaceutycznej z ramienia Ministerstwa Zdrowia. To niezwykle istotna kwestia, również ze względu na deficyty kadrowe w polskim systemie opieki zdrowotnej, zwłaszcza wśród lekarzy i pielęgniarek. Liczba konsultacji przypadająca na jednego lekarza jest jedną z najwyższych spośród przebadanych krajów Unii Europejskiej [4]. Świadczy to o przeciążeniu zawodowym polskich lekarzy i przemawia za wprowadzeniem OF. Stanowiłaby ona platformę współpracy farmaceuty z lekarzem i pacjentem, której celem byłoby zapobieganie i rozwiązywanie problemów związanych z przyjmowaniem leków, często zalecanych przez kilku niezależnych specjalistów.
W ramach raportu sporządzonego przez Zespół ds. opieki farmaceutycznej przedstawiono 7 potencjalnych elementów opieki farmaceutycznej, które można wprowadzić. Obejmują one:
1. Przegląd lekowy
Wywiad z pacjentem mający na celu optymalizację stosowanej farmakoterapii – podsumowanie i ocena jej stosowania przez pacjenta prowadzona na przestrzeni 2-3 spotkań, zbieranie informacji o potencjalnych dolegliwościach, działaniach niepożądanych, identyfikacja interakcji lekowych, weryfikacja i w razie konieczności uzupełnienie wiedzy pacjenta na temat stosowanych leków i przekazanie ewentualnych rekomendacji do lekarza prowadzącego z zamiarem współpracy na linii farmaceuta – lekarz. Zanim jednak zostanie to wprowadzone, konieczne jest kształcenie praktyczne farmaceutów z zakresu kontaktu z pacjentem przy udziale dialogu lekarza i farmaceuty – są w tym kierunku podejmowane właściwe kroki przez Wydziały Farmaceutyczne Uczelni Medycznych.
2. Usługa Nowy Lek
Rodzaj konsultacji przy wydawaniu pacjentowi po raz pierwszy produktu leczniczego, którego wcześniej nie przyjmował. Jej celem jest wytłumaczenie pacjentowi zasad stosowania, profilu działania leku i możliwych działań niepożądanych, co ma przełożyć się na sumienne przestrzeganie zaleceń terapeutycznych oraz zaangażowanie pacjenta w dbanie o własny stan zdrowia, zredukowanie ilości przyjęć do szpitala z powodu działań niepożądanych farmaceutyków wywołanych niewłaściwym ich przyjmowaniem oraz zwiększenie bezpieczeństwa farmakoterapii.
3. Program Drobne Dolegliwości
Program mający na celu zmniejszenie obciążenia placówek ochrony zdrowia problemami pacjentów, które może rozwiązać farmaceuta. Pacjenci mogą zgłaszać się do aptek realizujących program, gdzie farmaceuta zgodnie z przygotowanym algorytmem ocenia czy objawy pacjenta są alarmujące i wymagają konsultacji lekarskiej czy może należy wydać lek na podstawie recepty farmaceutycznej na określone dolegliwości. Dla przykładu – wstępna ocena pacjenta, którego męczy kaszel, przedstawienie zaleceń i ewentualne wydanie leku bądź skierowanie do lekarza – wszystko na podstawie standaryzowanych wytycznych.
4. Recepta kontynuowana
Wydawanie leków według harmonogramu ustalonego przez lekarza pod nadzorem klinicznym, realizowanym przez farmaceutę z uwzględnieniem maksymalnej ilości produktu leczniczego wydawanego jednorazowo. Takie postępowanie pomoże zminimalizować lub wyeliminować straty lekowe spowodowane np. zmianą terapii przed zakończeniem ważności recepty (wystawianej maksymalnie na 360 dni). Przed wydaniem leku, lekarz może wskazać, jakie czynności opieki farmaceutyczny muszą zostać wykonane w celu kontynuacji leczenia, aby zapewnić bezpieczeństwo terapii dla pacjenta.
5. Przekrojowe kwestionariuszowe badanie społeczeństwa
Aktualnie w Polsce istnieje wiele programów przesiewowych/profilaktycznych, funkcjonujących odrębnie, dzięki nim lekarze na podstawie kwestionariuszy i procedur są w stanie ocenić ryzyko wystąpienia u pacjenta np. zdarzeń sercowo-naczyniowych i wdrożyć go do programu leczenia, jeśli stan pacjenta na to wskazuje. Nowym pomysłem jest Zintegrowany Program Profilaktyki dążący do zaprojektowania jednolitej wspólnej ankiety dla pacjenta mającej na celu identyfikację czynników ryzyka. Jest to o tyle korzystne, że pacjent nie jest pytany wielokrotnie w obrębie różnych ankiet na ten sam temat i ułatwia stworzenie wspólnej bazy danych wszystkich pacjentów. Farmaceuci w obrębie tego programu mieliby zachęcać i pomóc pacjentom ją wypełnić oraz mogą wykonać podstawowe badania (patrz punkt 6.).
6. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Jest programem Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ), polegającym na wczesnym wykrywaniu chorób układu krążenia realizowanym przez lekarzy POZ. Farmaceuci mogą w zakresie opieki farmaceutycznej przeprowadzić wywiad z pacjentem, zlecić badania biochemiczne krwi oraz wykonać pomiar stężenia glukozy i ciśnienia tętniczego krwi w aptece, a w trakcie kolejnej wizyty, w oparciu o wyniki badań i pomiarów, ocenić globalne ryzyko wystąpienia incydentu według klasyfikacji SCORE. Ich obowiązkiem byłaby również odpowiednia, rzetelna edukacja pacjentów w tym zakresie. Warto podkreślić, że w ramach tego programu, do zadań farmaceutów nie należałoby stawianie rozpoznań, więc osoby z podejrzeniem chorób układu krążenia byłyby kierowane do lekarzy celem weryfikacji podejrzeń.
7. Szczepienia w aptekach
Wykonywanie szczepień w aptekach musi być poprzedzone szeroką zmianą prawno – organizacyjną wraz z wprowadzeniem certyfikowanych kursów dla farmaceutów, przygotowujących do świadczenia usług szczepień. Wiąże się to również z zapewnieniem odpowiednich warunków (przygotowanych specjalnie pomieszczeń) w aptece. Jest to o tyle istotne, ponieważ Polska należy do krajów o najniższych współczynnikach wyszczepialności w Europie, szczepienia w aptekach umożliwiłoby ułatwienie pacjentowi dostępu do szczepień, a w konsekwencji podniosłoby stopień wyszczepialności w Polsce.
Opieka farmaceutyczna jest w stanie potencjalnie pomóc rozwiązać problemy, z którymi zmaga się system opieki zdrowotnej w Polsce. Jest rozwiązaniem funkcjonującym na co dzień w krajach takich jak Francja czy Stany Zjednoczone, a nowe pokolenie farmaceutów jest chętne, aby brać czynny udział w opiece nad pacjentem, podnieść rangę zawodu farmaceuty ponad “sprzedawcę w aptece” i wykorzystać swoją wiedzę wyniesioną ze studiów w pełnym zakresie.
Aleksander Szkółka
Źródła:
1. https://www.gov.pl/web/zdrowie/opieka-farmaceutyczna—raport
2. Raport Opieka Farmaceutyczna Kompleksowa analiza procesu wdrożenia – dostępny do pobrania pod źródłem 1.
3. https://opieka.farm/leksykon/opieka-farmaceutyczna/
4. https://data.oecd.org/healthcare/doctors-consultations.htm