Probiotyki przy antybiotykoterapii – co należy wiedzieć?

W momencie, gdy pacjent zachoruje i zostanie u niego zdiagnozowana infekcja bakteryjna, wówczas lekarz przepisuje właściwy antybiotyk, którego rolą jest zabicie lub zahamowanie rozwoju chorobotwórczych patogenów. Leki te nie są w 100% selektywne, więc ofiarami tych leków są również „dobre” drobnoustroje, obecne w organizmie, które tworzą naturalną florę jelitową. Odpowiedzialne są za m.in. trawienie pokarmu, niszczenie komórek chorobotwórczych czy wytwarzanie witamin. Wyjałowienie jelit z pożądanych bakterii, czyli Lactobacillus (L. acidophilus, L. casei, L. reuteri, L. rhamnosus) oraz Bifidobacterium (B. animalis, B. breve) może doprowadzić do nadmiernego rozrostu mikroorganizmów chorobotwórczych. Skutkiem tego jest zachwianie odporności, a przez to podatność na infekcje wirusowe, bakteryjne czy grzybicze w obrębie przewodu pokarmowego oraz w obszarze błon śluzowych i dróg oddechowych. W celu uchronienia organizmu przed działaniami niepożądanymi oraz zachowania skuteczności antybiotykoterapii należy włączyć w proces leczenia probiotyki. [1, 2]

---

Czym są probiotyki oraz jak działają?

Probiotyki, czyli bakterie kwasu mlekowego, to żywe mikroorganizmy, których spożywanie lub stosowanie ma przynieść korzyści zdrowotne. Można je znaleźć w jogurtach i innych fermentowanych produktach spożywczych, suplementach diety, lekach i produktach kosmetycznych. Wprowadzenie pożytecznych gatunków bakterii do przewodu pokarmowego może być bardzo korzystnym rozwiązaniem, aby przywrócić równowagę mikrobiologiczną i zapobiec chorobom. Najczęściej stosowanymi typami bakterii w preparatach probiotycznych są Lactobacillus, Bifidobacterium, Escherichia, Enterococcus, Bacillus i Streptococcus. Wykorzystywane są również niektóre szczepy grzybów należące do rodzaju Saccharomyces. [2, 3]

---

Porównanie właściwości niektórych szczepów probiotycznych

---

Gdzie występują bakterie probiotyczne?

Najczęściej stosowanymi postaciami probiotyków są produkty spożywcze, do których produkcji wykorzystywany jest proces fermentacji mlekowej oraz suplementy diety i leki probiotyczne. Bakterie fermentacji mlekowej są stosowane w produktach mlecznych, a także kiszonkach owocowych i warzywnych, pieczywie oraz kiełbasach. Produkt uznawany jest za probiotyczny, jeśli zawiera co najmniej 106 aktywnych komórek bakteryjnych na mililitr.

---

Kiedy kefir, a kiedy lek?

Należy odpowiedzieć sobie na pytanie, w jakim celu ma być stosowany probiotyk? Wielu pacjentów nie jest świadomych, że probiotyczne produkty spożywcze nie są wskazanym źródłem bakterii w zapobieganiu czy leczeniu niechcianych efektów wywołanych przez antybiotyki.

Wszelkie kiszone warzywa oraz produkty mleczne są idealnym rozwiązaniem przy profilaktyce ewentualnych dolegliwości pokarmowych. Przetwory fermentacji mlekowej nie są lekami, więc bada się je pod względem ich faktycznego składu, jeśli chodzi o ilość i gatunek mikroorganizmów probiotycznych. Zaleca się spożywanie takiej żywności jako element uzupełniający codzienną dietę, w zamyśle uzupełnienia możliwych braków w mikroflorze jelitowej.

Alternatywą dla wyżej wymienionych produktów spożywczych są suplementy diety. Jest to optymalna forma dla pacjentów cierpiących na nietolerancję laktozy czy nieprzepadających np. za smakiem kiszonek.

Chcąc uchronić swój organizm przed potencjalnymi szkodami wyrządzonymi przez leki stosowane w antybiotykoterapii, konieczne jest dobranie odpowiedniego probiotyku. W tym celu należy zasięgnąć porady u lekarza, który przepisał antybiotyk lub skonsultować wybór odpowiedniego preparatu z farmaceutą.

---

Trzy kluczowe punkty przy wyborze idealnego probiotyku

1. Zwróć uwagę na nazwę bakterii w składzie — nazwa szczepu powinna składać się z trzech elementów w odpowiedniej kolejności: rodzaj, gatunek i identyfikacja alfanumeryczna, np. Lactobacillus rhamnosus R0011 (nie: Lactobacillus; nie: Lactobacillus rhamnosus).
2. Wybierz produkt po przeprowadzonych badaniach klinicznych — w przypadku farmaceutyków jest to konwencjonalna metoda i warunki, które muszą być spełnione, aby preparat mógł być określany mianem leku.
3. Sprawdź informację dotyczacą liczby szczepów — ta adnotacja jest drugorzędna w porównaniu z tym, czy nazwa bakterii w składzie jest dokładnie napisana. Jeśli mamy do wyboru probiotyk z mniejszą ilością szczepów, ale jest on prawidłowo oznakowany, to jest on lepszy niż taki z dużą ilością słabo scharakteryzowanych szczepów.

---

Dodatkowo, jednym z najlepiej przebadanych szczepów probiotycznych jest Lactobacillus rhamnosus GG, który pomaga m.in. w uniknięciu biegunki podczas antybiotykoterapii oraz obniża ryzyko próchnicy zębów u dzieci i młodzieży.

---

Porównanie probiotyku w postaci leku oraz suplementu diety

	LEK	SUPLEMENT DIETY
Przeznaczenie	Lek ma właściwości zapobiegania chorobom lub leczenia chorób	Celem suplementu diety jest uzupełnienie normalnej diety
Wskazania	Zatwierdzone przez URPL* – rzekomobłoniaste zapalenie okrężnicy, – zapobieganie biegunce podróżnych, – leczenie wspomagające po leczeniu antybiotykami	Niezatwierdzone przez URPL Preparat zaleca się stosować w celu codziennego uzupełnienia mikroflory bakteryjnej, szczególnie po wyjałowieniu kuracją antybiotykową
Skład	Producent gwarantuje określoną, minimalną ilość żywych kultur bakterii do końca daty ważności 2×109 CFU bakterii kwasu mlekowego: Lactobacillus rhamnosus R0011 Lactobacillus helveticus R0052	Brak gwarancji zawartości żywych kultur bakterii w podanej ilości co najmniej 2,5×109 bakterii kwasu mlekowego: Lactobacillus rhamnosus
Dopuszczenie do obrotu	Dopuszczenie do obrotu i rejestracja możliwa tylko przez URPL lub Komisję Europejską na podstawie dokumentacji gwarantującej jakość, bezpieczeństwo i skuteczność stosowania	Prawo nie wymaga szczegółowej dokumentacji oraz rejestracji. Wprowadzenie produktu do sprzedaży odbywa się przez powiadomienie Głównego Inspektoratu Sanitarnego
Przechowywanie	Lodówka 2-8°C	15-25°C

* Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych

---

Ponieważ sprzedaż suplementów jest znacznie prostsza niż farmaceutyków, większość preparatów probiotycznych dostępnych na rynku to suplementy diety. Dla klientów oznacza to jednak, że nie ma pewności, czy kupowane przez nich suplementy będą działać zgodnie z przeznaczeniem (np. liczba bakterii probiotycznych może być znacznie niższa niż deklarowana przez producenta).

---

Wskazówki dotyczące maksymalizacji korzyści zdrowotnych płynących z probiotyków

1. Sprawdź instrukcje dotyczące zalecanego stosowania probiotyku, aby upewnić się, że przyjmujesz go prawidłowo.
2. Zadbaj o właściwe przechowywanie. Niektóre probiotyki muszą być przechowywane w lodówce, więc wystawianie ich na zbyt wysoką temperaturę przez długi czas zabije bakterie, gdy będą stały na półce.
3. Sprawdź instrukcję przyjmowania na swoim produkcie. Większość probiotyków najlepiej przyjmować na pusty żołądek (2-3 godziny po ostatnim posiłku i 30 minut przed następnym). [4]
4. Wybierz produkt wysokiej jakości, wielogatunkowy i wieloszczepowy, aby uzyskać optymalne korzyści.
5. Wybierz probiotyk, który odpowiada Twoim potrzebom zdrowotnym – każdy szczep probiotyczny pełni inne funkcje. Co więcej, probiotyki działają zespołowo, więc jeśli szczepy zostaną skutecznie połączone, mogą osiągnąć dodatkowe korzyści!
6. Wybierz suplement probiotyczny, który jest poparty badaniami klinicznymi z użyciem produktu końcowego, aby uzyskać najlepsze rezultaty.

Należy bezwzględnie przestrzegać tych wskazówek. W razie niejasności, co do wyboru probiotyku oraz sposobu stosowania, należy skonsultować się z farmaceutą, który z pewnością udzieli fachowej porady.

---

Filip Grabosz

---

Źródła:

1. Biomed, Czy flora bakteryjna jest ważna?, 24.08.2020 [Dostęp:24.10.2021]. https://www.lactoral.pl/lactoral-ibd/flora-bakteryjna-jelit-wazna/.
2. Gupta, Garg, Probiotics. Indian Journal of Medical Microbiology, 2009, 27(3), 202.
3. National Institutes of Health, Probiotics: What you need to know, 2019 [Dostęp:24.10.2021]. https://www.nccih.nih.gov/health/probiotics-what-you-need-to-know.
4. Kleinfeld, What is the best time to take probiotics?, 13.03.2020 [Dostęp:24.10.2021].  https://www.omnibioticlife.com/best-time-take-probiotics/.
5. Apteline, Probiotyk lek vs probiotyk suplement diety – jakie są różnice?, 30.07.2018 [Dostęp:24.10.2021]. https://apteline.pl/artykuly/probiotyk-lek-vs-probiotyk-supleme*nt-diety-jakie-sa-roznice.
6. Buda, Dylus, Górska-Frączek i wsp. Właściwości biologiczne białek powierzchniowych bakterii z rodzaju Lactobacillus. Postepy Hig Med Dosw, 2013; 67: 229–237.
7. Kuśmierska, Fol, Właściwości immunomodulacyjne i terapeutyczne drobnoustrojów probiotycznych. Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 529–540.
8. Dudzińska, Rola Lactobacillus rhamnosus GG w nieswoistych zapaleniach jelit. Zakażenia XXI wieku, 2019; 2(3): 151–156
9. Agrawal, Houghton, Morris et al, The effects of a fermented milk product containing Bifidobacterium lactis DN-173 010 on abdominal distension and gastrointestinal transit in irritable bowel syndrome with constipation, 2008, 29(1):104-14.
10. Ducrotté, Sawant, Jayanthi, Lactobacillus plantarum 299v (DSM 9843) Improves Symptoms of Irritable Bowel Syndrome, World Journal of Gastroenterology, 2012 8(30), 4012-8.
11. Savino, Cordisco, Tarasco et al, Lactobacillus reuteri DSM 17938 in Infantile Colic: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial, PEDIATRICS, 2010, 126(3), 526-33.
12. Duggal, Lactobacillus bulgaricus: Benefits, Side Effects, and More, 12.06.2017 [Dostęp:24.10.2021]. https://www.healthline.com/health/digestive-health/lactobacillus-bulgaricus#benefits.
13. Hill, Sugrue, Tobin et al, The Lactobacillus casei group: history and health related applications, Frontiers in microbiology, 2018, 9, 2107.
14. Bylinowska, L. CASEI 431® – charakterystyka szczepu probiotycznego, 2.05.2020 [Dostęp:25.10.21]. https://dietetycy.org.pl/l-casei-431-charakterystyka-szczepu-probiotycznego/.