Sposoby podania szczepionek

Powszechnie znane i rozpowszechnione są szczepionki ,,tradycyjne” – domięśniowe lub podskórne. Większość miała z nimi do czynienia już od brzdąca, po jednej z nich mamy nawet pamiątkę w postaci blizny na ramieniu. Wakcynolodzy z upływem czasu wymyślają coraz to nowsze preparaty, które umożliwiają walkę z patogenami, a dzięki prowadzonym badaniom klinicznym można ustalić najbezpieczniejszą, jak i najskuteczniejszą drogę podania szczepionki.

Ciekawość to pierwszy stopień do… odporności

Szczepienia zdecydowanie możemy zakwalifikować do jednego z najbardziej przełomowych odkryć w naszych dziejach – choroby zakaźne towarzyszyły od zawsze ludzkości. Już ponad tysiąc lat temu zauważono pewne zależności między chorowaniem a odpornością. Pierwowzorem szczepienia była w tamtych czasach wariolizacja (od łac. variola vera – ospa prawdziwa). Proces ten polegał na podaniu zdrowej osobie startych na proszek strupów lub też ropy pochodzących od osób łagodnie przechodzących ospę. W Indiach można było spotkać się z zakładaniem dzieciom ubrań po chorych lub wkłuwaniem igieł z ropą od osób zakażonych. Działanie to miało na celu wywołanie choroby o łagodnym przebiegu, dzięki czemu zarażona osoba nabywała czynną odporność. Metoda ta jednak była bardzo ryzykowna i niejednokrotnie kończyła się śmiercią pacjenta.^1-4

Światełko w tunelu

Nową nadzieję na walkę z patogenami wniósł Edward Jenner, który opracował pierwszą szczepionkę. Prowadził on eksperyment polegający na zakażeniu młodego chłopca wirusem ospy krowiej, co w efekcie doprowadziło do przejścia przez niego łagodnej postaci choroby, a w konsekwencji uzyskania odporności na ospę prawdziwą.

W 1980 roku World Health Organization ogłosiło eradykację ospy prawdziwej dzięki wynalazkowi Edwarda Jennera.

Odkrycie Jennera było przełomem i jednocześnie siłą napędową w walce z niewidzialnymi wrogami ludzkości. Kolejną istotną cegiełką było wynalezienie szczepionki przeciwko wąglikowi i wściekliźnie, których pomysłodawcą był francuski chemik Louis Pasteur. Warto dodać, że szczepionka ta była pierwszą opracowaną w laboratorium.

Z czasem naukowcy odkrywali coraz to nowsze szczepienia, dające możliwość zmniejszenia skutków chorób, takich jak między innymi: gruźlica, błonica, krztusiec, tężec, dur wysypkowy, żółta gorączka i grypa. Po okresie II Wojny Światowej do tej grupy dołączyły również odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna, wirusowe zapalenie wątroby typu A i wirusowe zapalenie wątroby typu B.

Obecnie istnieje wiele szczepionek, które nieustannie są udoskonalane, a wakcynolodzy dążą nieustannie do uzyskania nowych szczepionek, które umożliwiłyby walkę z malarią, wirusowym zapaleniem wątroby typu C czy też chroniłyby przed HIV.^{2 3}

Drogi podania szczepionek

W chwili obecnej mamy trzy możliwości podania szczepionek:

• wstrzyknięcie,
• doustnie
• donosowo. ⁵

Wstrzyknięcie

Podanie podskórnie, śródskórnie lub domięśniowo to najbardziej znane i powszechne formy szczepienia. Preparaty podawane domięśniowo najczęściej zawierają adiuwanty, czyli substancje, które mają na celu zwiększenie odpowiedzi immunologicznej indukowanej przez antygeny. ⁶ Wykorzystuje się te związki w szczepionkach inaktywowanych, które skierowane są przeciwko błonicy, tężcowi czy krztuścowi. Dzięki podaniu w taki, a nie inny sposób, znacząco ograniczamy możliwość wystąpienia skutków ubocznych, do których należą niepożądane odczyny poszczepienne (ang. adverse event following immunization). Są to zaburzenia stanu zdrowia, które pojawiają się w ciągu 4 tygodni od podania szczepionki.

Śródskórnie obecnie aplikowana jest tylko szczepionka przeciwko gruźlicy – BCG.⁷

Doustnie

Droga ta wykorzystywana jest najczęściej w szczepieniach przeciwko rotawirusom u dzieci.  Pierwszą dawkę należy podać po ukończeniu 6. tygodnia życia, ale nie później niż do 12. tygodnia. Cały cykl należy zakończyć do 24. tygodnia życia dziecka. Objętość dawki zależna jest od producenta – waha się pomiędzy 1 ml a 2 ml. Aby podać szczepionkę, należy uspokoić dziecko, a następnie położyć je w pozycji półleżącej i zaaplikować ją na błonę śluzową policzka.⁸

Doustną formę szczepienia obecnie wykorzystuje się też u osób podróżujących – przeciwko durowi brzusznemu. W przeszłości stosowano tę formę również w szczepionkach OPV – przeciwko poliomyelitis (inaczej nazywaną chorobą Heinego-Medina).

Donosowo

Jest to forma podania, która obecnie wykorzystywana jest do szczepienia przeciwko grypie dzieci i młodzieży w wieku od 24. miesiąca życia do 18 lat. W Polsce stosunkowo od niedawna, bo dokładniej od sezonu grypowego 2019/2020 po zaleceniach WHO i organów Unii Europejskiej, wprowadzono preparat Fluenz Tetra. Jest to szczepionka w formie aerozolu, która zawiera żywe, ale osłabione szczepy wirusa grypy. Aplikacja jest bardzo prosta – wystarczy do każdego otworu nosowego podać po 0,1 ml preparatu. Warto zaznaczyć, że ten sposób aplikacji najbardziej przypomina naturalną drogę kontaktu z wirusem, który namnaża się w przestrzeni nosogardzieli, więc organizm będzie reagował w taki sposób, jak przy naturalnym kontakcie z wirusem. Co więcej, pozbawiona jest adiuwantów i środków konserwujących, które potencjalnie mogłyby spowodować wystąpienie niepożądanych odczynów poszczepiennych. Ponadto sama droga podania jest bezbolesna, więc jak najbardziej zachęca do przyjęcia szczepionki przez najmłodszych. Jest to też bardzo istotne w procesie edukacji na temat potwierdzonej naukowo skuteczności szczepień w walce przeciwko chorobom zakaźnym.^{9 10 11}

Rysunek przedstawiający różne drogi podania szczepionek ¹²

Nowa broń przeciwko COVID-19?

Naukowcy od początku pandemii pracują nad szczepieniami przeciwko SARS-CoV-2, które mogłyby być podawane w formie aerozolu (donosowo). Analogicznie jak w przypadku wirusa grypy, patogen ten namnaża się w błonach śluzowych dróg oddechowych. Aplikacja do jamy nosowej pozwoliłaby na szybszą reakcję odpornościową, czyli zintensyfikowaną produkcję przeciwciał klasy IgA.

Naukowcy z Max Delbrueck Center oraz z Freie Universitaet w Berlinie prowadzili testy donosowej ,,żywej” szczepionki na COVID-19 na gryzoniach, których wyniki były zaskakujące. Już po dwóch dawkach wirus przestał się namnażać dzięki aktywacji pamięci immunologicznej i wysokiemu stężeniu przeciwciał.

Równocześnie prowadzono badania, w których porównywano skuteczność żywej atenuowanej szczepionki ze szczepionkami podawanymi domięśniowo. W rezultacie otrzymano wyniki, które potwierdzają znaczną przewagę w skuteczności żywej atenuowanej szczepionki.

Najskuteczniejsze rezultaty uzyskane przez zespół badaczy w walce przeciwko SARS-CoV-2 uzyskano po dwukrotnym podaniu szczepionki donosowej, jednokrotnym podaniu domięśniowo szczepionki mRNA i ponownej aplikacji donosowej szczepionki.  ,,To oznacza, że żywa szczepionka może być szczególnie interesująca jako dawka przypominająca” – skomentowała współautorka pracy Julia Adler z Institute of Virology at Freie Universitaet w Berlinie.

Jednak jest to dopiero początek dużego przełomu, ponieważ preparat ten musi przejść badania kliniczne na ludziach, aby potwierdzić jego bezpieczeństwo.¹³

Klaudia Bodzek

Źródła:

1. https://historia.org.pl/2020/12/30/historia-szczepien-szczepionki-ktore-zmienily-dzieje-swiata-i-ich-wynalazcy/ [Opublikowano: 30.12.2020 r. Dostęp: 28.04.2023 r.]
2. https://szczepienia.pzh.gov.pl/ciekawostki/historia-szczepien-w-pigulce/  [Opublikowano: 15.03.2022 r. Dostęp: 28.04.2023 r.]
3. https://www.gov.pl/web/szczepimysie/krotka-historia-szczepionek-jak-na-przestrzeni-dziejow-ratowano-ludzkosc
4. https://szczepienia.pzh.gov.pl/ciekawostki/kobiety-w-historii-wakcynologii/  [Opublikowano: 13.08.2021 r. Dostęp: 28.04.2023 r.]
5. https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jaka-droga-podajemy-szczepionki/ [Opublikowano 13.11.2020 r. Dostęp: 28.04.2023 r.]
6. https://mamapediatra.pl/2017/12/18/udo-ramie-gdzie-wykonujemy-szczepienie/  [Opublikowano: 18.12.2017 r. Dostęp: 28.04.2023 r.]
7. https://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/co-to-sa-niepozadane-odczyny-poszczepienne-2/  [Opublikowano: 30.03.2023 r. Dostęp: 28.04.2023 r.]
8. https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/ile-dawek-szczepionki-przeciw-rotawirusom-nalezy-podac-i-kiedy/  [Opublikowano: 1.12.2021 r. Dostęp: 28.04.2023 r.]
9. https://www.doz.pl/czytelnia/a16365-Donosowa_szczepionka_przeciw_grypie_dla_dzieci_i_mlodziezy [Opublikowano: 9.11.2021 r. Dostęp: 28.04.2023 r.]
10. https://opieka.farm/donosowa-szczepionka-na-grype-co-warto-wiedziec/ [Opublikowano: 18.10.2021 r. Dostęp 28.04.2023 r.]
11. https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2019/065/AW/65_AW_OT_4330_10_FluenzTetra_APD_2019.05.24.pdf [Opublikowano: 11.03.2019 Dostęp: 28.04.2023 r.]
12. https://szczepienia.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/10/info_drogi-podania-szczepionek_v2.png  [Opublikowano: 13.11.2020 r. Dostęp: 28.04.2023 r.]
13. https://www.termedia.pl/koronawirus/Donosowa-szczepionka-przeciw-COVID-19-przeszla-pozytywnie-pierwsze-testy,51089.html [Opublikowano 4.04.2023r. Dostęp: 28.04.2023 r.]