Suplementy diety a leki – jak je odróżnić?

W aptekach dostępnych jest wiele preparatów wspierających zdrowie i poprawiających samopoczucie. Wielu Polaków decyduje się na ich stosowanie, aby uzupełnić dietę i zadbać o organizm. Jednak bardzo często nie wiemy, czy mamy do czynienia z lekiem, czy z suplementem diety. Czy rzeczywiście aż tak się różnią między sobą? Jak je odróżnić? Dowiesz się tego w poniższym artykule.

---

Definicje suplementu diety i produktu leczniczego

Definicje suplementów diety i leków (produktów leczniczych) rozróżniane są prawnie.

• Zgodnie z Ustawą o Bezpieczeństwie Żywności i Żywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r., suplement diety to „środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny”. ¹
• Ustawa Prawo Farmaceutyczne definiuje produkt leczniczy jako „substancję lub mieszaninę substancji, przedstawiana jako posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi lub zwierząt lub podawana w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne”. ²

---

Kategorie dostępności leków

Lek przed dopuszczeniem do obrotu jest klasyfikowany pod względem kategorii dostępności, co jest niezwykle istotne w procesie dopuszczenia leku do obrotu oraz jego refundacji. W polskim prawie ustawa Prawo Farmaceutyczne wyróżnia 5 kategorii leków:

• leki wydawane bez przepisu lekarza (OTC – “over the counter”) – lek bez recepty;
• leki wydawane z przepisu lekarza (Rp) – leki wydawane na receptę;
• leki wydawane z przepisu lekarza do zastrzeżonego stosowania (Rpz) – leki stosowane w terapii chorób zdiagnozowanych w warunkach szpitalnych lub w ośrodkach z wymaganym zapleczem diagnostycznym. Oznaczenie może się także znaleźć na lekach o silnych działaniach niepożądanych, także jest wymagany stały kontakt z lekarzem podczas farmakoterapii. Przykładem są leki immunosupresyjne, które są stosowane u pacjentów w celu zapobiegania przerzutom, a także niektóre leki przeciwretrowirusowe, które są używane w terapii HIV/AIDS, zwłaszcza w przypadkach oporności na podstawowe leczenie;
• leki wydawane z przepisu lekarza, zawierające środki odurzające lub substancje psychotropowe (Rpw) – do tej kategorii zaliczamy także leki, których substancje aktywne mogą powodować wysokie ryzyko uzależnienia;
• leki stosowane wyłącznie w lecznictwie zamkniętym (Lz) – na zakwalifikowanie do tej grupy może wskazywać droga podania, działanie farmakologiczne lub innowacyjność zarezerwowana tylko dla leczenia w warunkach szpitalnych. Preferowane jest podanie leków dożylnie, domięśniowo lub podskórnie. ³

---

Weryfikacja leków i suplementów diety

Każdy lek przed dopuszczeniem do obrotu przechodzi serię badań klinicznych sprawdzających jego jakość, bezpieczeństwo oraz skuteczność. Jeśli lek ma być dostępny tylko w Polsce, to pozwolenie wydawane jest przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URPL). Jeśli lek dopuszczany jest do obrotu we wszystkich państwach Unii Europejskiej, to pozwolenie wydawane jest przez Europejską Agencję Leków (EMA). ⁴

Lek można poznać po znajdującym się na opakowaniu numerze pozwolenia. Każdy lek dopuszczony do obrotu można znaleźć w specjalnym rejestrze na stronie URPL. ^{4, 5}

---

Zgodnie z Ustawą o bezpieczeństwie żywności i żywienia, każdy przedsiębiorca, który chce wprowadzić na rynek suplement diety, musi zgłosić taki zamiar do Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS). ⁶

Opakowanie suplementu diety musi zawierać elementy stałe: określenie „suplement diety”; nazwy kategorii substancji odżywczych lub substancji charakteryzujących produkt lub wskazanie charakteru tych substancji; porcja produktu zalecana do spożycia w ciągu dnia; ostrzeżenie dotyczące nieprzekraczania zalecanej porcji do spożycia w ciągu dnia; stwierdzenie, że suplementy diety powinny być przechowywane w sposób niedostępny dla małych dzieci. Wymienione informacje muszą być podane w języku polskim oraz być widoczne, czytelne i trwałe. ⁶

Wprowadzenie suplementu diety do obrotu, w przeciwieństwie do leku, nie wymaga prowadzenia badań klinicznych. GIS nie wymaga wyników dotyczących skuteczności danego produktu. Zabronione jest przypisywanie suplementom diety właściwości leczniczych lub zapobiegających chorobom. Sugerowanie, że dieta nie dostarcza wszystkich potrzebnych składników odżywczych, również jest zakazane. ⁶

---

Jak wybrać odpowiedni suplement diety?

Wybór dobrego suplementu diety wymaga rozważenia kilku kluczowych aspektów, aby zapewnić bezpieczeństwo i skuteczność jego stosowania. Przy wyborze suplementu diety powinniśmy wziąć pod uwagę kilka aspektów:

• Zrozumienie, czym jest suplement diety,
• Ocena potrzeby suplementacji,
• Konsultacja ze specjalistą,
• Analiza składu suplementu,
• Czytanie etykiet,
• Bezpieczeństwo stosowania,
• Unikanie suplementów na odchudzanie,
• Uwzględnienie specyficznych potrzeb,
• Zachowanie ostrożności. ⁷

Pamiętajmy, że suplement diety to nie panaceum i nie zastąpi zróżnicowanej diety oraz zdrowego stylu życia. Zawsze kierujmy się wiedzą naukową i konsultujmy swoje decyzje ze specjalistami. ⁷

---

Czy da się przedawkować suplementy diety?

Zarówno leki, jak i suplementy diety mają skutki uboczne. Znaczna większość tego, co słyszymy o suplementach, wywodzi się z danych anegdotycznych – czyli na doświadczeniach i opiniach pacjentów je stosujących. ⁸

W przypadku suplementacji zbyt dużymi dawkami może dojść do hiperwitaminozy (zatrucia witaminą), która jest skutkiem przyjmowania zbyt dużej dawki witaminy. Objawy hiperwitaminozy są zależne od tego, jakiej witaminy dawka została przekroczona. Najczęściej objawy hiperwitaminozy są obserwowane przy witaminach rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D,E,K). ⁹

Najpowszechniejszymi objawami nadmiernej suplementacji są: osłabienie, bóle głowy, wymioty, biegunka (wit. C i Mg), zaparcia (wit. D). ⁹

Hiperwitaminoza nie wymaga leczenia – wystarczy przerwać suplementację lub zmniejszyć dawkę. ⁹

Część z suplementów diety może powodować przyspieszanie lub hamowanie metabolizmu leków. To natomiast może wpływać na poziom leku we krwi i w następstwie na skuteczność jego działania. Należy pamiętać, aby informować lekarzy i farmaceutów podczas wizyt oraz wykupieniu leków o przyjmowanych suplementach diety. Jest to kluczowe, jeśli chcemy, aby leki, które przyjmujemy, były jak najbardziej skuteczne. ⁷

---

Podsumowanie

Pamiętajmy, że nie każdy suplement diety jest zły. Są producenci, którzy bardzo się starają i wytwarzają produkty o wysokiej jakości. Suplementy diety mogą uzupełniać niedobory w diecie pacjenta i poprawiać jego ogólny stan zdrowia. Warto jednak skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą i omówić z nim potrzebę suplementacji oraz rozważyć naprawę błędów żywieniowych poprzez stosowanie urozmaiconej diety.

---

Klara Kraszewska, Wiktoria Łukasiuk, Agnieszka Rola

---

Źródła:

1. Ustawa Prawo Farmaceutyczne Art. 2 pkt 38, Art. 2 pkt 38c (https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20061711225/T/D20061225L.pdf) [Dostęp: 19.03.2025]
2. Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia z 25 sierpnia 2006 r. ze zmianami (https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20011261381/U/D20011381Lj.pdf) [Dostęp: 19.03.2025]
3. Agencja Badań Medycznych, Kategorie dostępności produktów leczniczych, https://pacjentwbadaniach.abm.gov.pl/pwb/aktualnosci/aktualne-wydarzenia-i-i/2130,Kategorie-dostepnosci-produktow-leczniczych.html [Opublikowano: 09.01.2023, dostęp: 19.03.2025]
4. gov.pl, Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu, https://www.gov.pl/web/zdrowie/pozwolenie-na-dopuszczenie-do-obrotu1 [Opublikowano: 19.01.2018, zmodyfikowano: 08.11.2021, dostęp: 19.03.2025]
5. Rejestry e-Zdrowia, https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/rpl/search/public [Dostęp: 19.03.2025]
6. gov.pl, Wymagania przy wprowadzaniu suplementów diety do obrotu, https://www.gov.pl/web/psse-piotrkow-trybunalski/wymagania-przy-wprowadzaniu-suplementow-diety-do-obrotu [Opublikowano: 14.06.2021, dostęp: 19.03.2025]
7. Stoś, Katarzyna, Regina Wierzejska, and Magdalena Siuba-Strzelińska. “Suplementy diety–czy potrzebujesz.” NCEŻ https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/broszura_suplementy.pdf  (2019): 4-13. [Dostęp: 19.03.2025]
8. cancer.org, Are Dietary Supplements Safe?,https://www.cancer.org/cancer/managing-cancer/treatment-types/complementary-and-integrative-medicine/dietary-supplements/safety.html [Opublikowano: 06.09.2023, dostęp: 19.03.2025]
9. mp.pl, Hiperwitaminoza – co to jest, objawy, jakich witamin dotyczy, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/352994,hiperwitaminoza-co-to-jest-objawy-jakich-witamin-dotyczy [Opublikowano: 17.07.2024, dostęp: 19.03.2025]