Kontrola urodzeń jest tematem interesującym ludzi od wieków. Jak podają źródła historyczne, już w starożytności próbowali zapobiegać nieplanowanym ciążą, m.in. poprzez umieszczanie ususzonych odchodów krokodyla w pochwie kobiety [1]. Dosyć wcześnie ludzie zaczęli tworzyć także prototypy współczesnych prezerwatyw. Wykonywane były one z takich materiałów jak: jedwab, jelita owiec, skorupa żółwia czy zwierzęce rogi. Dopiero w roku 1855 zaczęły być one produkowane z gumy, a w 1919 roku został odkryty lateksowy substytut [2]. Pokazuje to, że obecna forma prezerwatywy ma niewiele ponad 100 lat.
Wielkim przełomem w dziedzinie kontroli urodzeń było stworzenie doustnej tabletki antykoncepcyjnej. Pierwsza pigułka została dopuszczona do sprzedaży w 1957 roku, a jej wskazaniem były zaburzenia miesiączkowania. Mimo braku wskazań w zapobieganiu ciąży, jej działanie było powszechnie znane. Cieszyło się to na tyle dużym zainteresowaniem, że już w 1960 roku tabletki te uzyskały oficjalną rejestrację jako doustny środek antykoncepcyjny w USA. W Polsce nastąpiło to w roku 1966. Oczywiście skład oraz ilość hormonów w tabletkach znacznie odbiegał od tych, które mamy obecnie na rynku. Jednak powodowały liczne działania niepożądane. Z tego powodu przez lata trwały badania nad ich ulepszeniem [3].
Aktualnie mamy bardzo szeroki wybór metod antykoncepcji. Na rynku przeważają produkty hormonalne i to one zostaną szerzej omówione. Wśród metod niehormonalnych dominują oczywiście prezerwatywy, jednak warto wspomnieć także o miedzianej wkładce domacicznej.
Tabletki antykoncepcyjne
Na początek najbardziej wszystkim znane oraz najczęściej stosowane tabletki antykoncepcyjne. Ich główny podział opiera się na zawartości składników aktywnych:
- Dwuskładnikowe – zawierają pochodne progesteronu i estrogenu
- Jednoskładnikowe – zawierają wyłącznie pochodną progesteronu
Oba rodzaje pigułek różnią się między sobą, m.in. pod względem restrykcji ich przyjmowania, przeciwwskazań, wskazań dodatkowych. Dlatego ginekolog uwzględniając potrzeby pacjentki, wybiera odpowiedni rodzaj tabletek.
Co warto wiedzieć przed podjęciem decyzji o wyborze odpowiednich pigułek?
- W opakowaniu preparatów dwuskładnikowych znajdują się tabletki z substancjami aktywnymi oraz bez nich, dlatego bardzo ważna jest kolejność ich przyjmowania. W przypadku jednoskładnikowych wszystkie zawierają substancję aktywną.
- Tabletki jednoskładnikowe muszą być przyjmowane codziennie o tej samej porze, a zażycie pigułki już 3 godziny później może mieć wpływ na jej skuteczność. Przy dwuskładnikowych codzienne stosowanie jest także bardzo istotne jednak istnieje większy margines błędu jeśli chodzi o odstęp godzinowy.
- Podczas stosowania tabletek dwuskładnikowych zmniejsza się obfitość miesiączki i dochodzi do regulacji cyklu. Natomiast przy jednoskładnikowych krwawienie może być nieregularne.
- Co istotne, dla wielu kobiet preparaty dwuskładnikowe mogą być pomocne w zwalczaniu trądziku, natomiast jednoskładnikowe mogą go nasilać [4].
Istnieje dużo więcej różnic między tymi preparatami, dlatego przed zdecydowaniem się na tę formę antykoncepcji warto zgłębić temat i skonsultować go z ginekologiem.
Plastry antykoncepcyjne
Jest to kolejna metoda hormonalna, choć mniej popularna. Plaster przykleja się pierwszego dnia krwawienia. Wymiana plastrów następuje co siedem dni o tej samej porze. Po trzech tygodniach należy zrobić tygodniową przerwę. W tym czasie występuje krwawienie. Następnie cała procedura jest powtarzana. Plastry należy przyklejać na nieowłosioną skórę: ramion, pośladków lub podbrzusza, nigdy na piersi. Bardzo istotne jest, aby kolejny plaster nie był przyklejany w tym samym miejscu co poprzedni.
Dużą zaletą tej formy antykoncepcji jest fakt, że hormony trafiają bezpośrednio do krwioobiegu z pominięciem przewodu pokarmowego. W przeciwieństwie do tabletek, na ich działanie nie ma wpływu występowanie wymiotów czy też biegunek. Metoda ta także może zmniejszać krwawienie miesięczne oraz redukować trądzik.
Wadą plastrów jest fakt, że zawierają one większą ilość hormonów niż odpowiadające im pigułki, co może się wiązać z występowaniem działań niepożądanych [5].
Implanty antykoncepcyjne
Jest to stosunkowo nowa metoda zapobiegania nieplanowanej ciąży. Polega na umieszczeniu małego pręcika pod skórę. Wykonuje się to na ramieniu niedominującej ręki. Wydziela on pochodne progesteronu, a jego skuteczność trwa nawet 3 lata.
Jest to dobra metoda dla osób zapominających o przyjęciu tabletki lub wymianie plastra. W czasie korzystania z tego sposobu mogą występować nieregularne krwawienia lub nie pojawiać się wcale. Co dla jednych będzie zaletą, a dla innych wadą.
Elementem odstraszającym może być sam moment wszczepienia implantu, jednak trwa to jedynie ok. 15 min i odbywa się w znieczuleniu miejscowym [6].
Wkładki wewnątrzmaciczne
Wyróżniamy dwa rodzaje wkładek: zawierające hormony oraz miedziane. Oba typy są skuteczne przez kilka lat, w zależności od producenta. Przy wkładkach miedzianych miesiączka jest zachowana. Natomiast w przypadku hormonalnych zależy to od stężenia uwalnianego przez nie hormonu, będącego pochodną progesteronu. Kiedy stężenie hormonu jest niskie krwawienie pozostaje, natomiast przy wysokim może dojść do jego zaniku.
Działanie spirali hormonalnych jest dosyć oczywiste, jednak zastanawiać może mechanizm działania wkładek miedzianych. Podczas ich stosowania nie dochodzi do zatrzymania owulacji. Wkładka ta powoduje swego rodzaju stan zapalny w jamie macicy i zwiększa konsystencję śluzu, uniemożliwiając połączenie się plemnika z komórką jajową. Ponadto uwalniane jony miedzi wykazują działanie plemnikobójcze [7].
Wadą spirali miedzianej jest fakt, że może ona nasilać krwawienie miesięczne oraz powodować ubytek krwi także w innej fazie cyklu. Dlatego nie jest ona doradzana osobom z obfitymi miesiączkami oraz występującą anemią. Ponadto może nasilać ból w czasie menstruacji. Zwykle te objawy mijają po 2-3 miesiącach stosowania [8].
Sam zabieg zakładania spirali, zarówno hormonalnej jak i niehormonalnej, jest wykonywany w gabinecie ginekologicznym. Może temu towarzyszyć dyskomfort, dlatego w razie potrzeby lekarz może zastosować znieczulenie miejscowe. Dla ułatwienia całego procesu można wykonywać go pod koniec miesiączki, wtedy kanał szyjki macicy jest rozszerzony. Do tygodnia od założenia systemu mogą występować skurcze w podbrzuszu, jednak są one przemijające [9].
Jak ocenia się skuteczność antykoncepcji?
Wskaźnik Pearla jest powszechnie używanym narzędziem oceny skuteczności antykoncepcji. Określa on ilość ciąż, do których dochodzi w ciągu jednego roku, na 100 kobiet regularnie współżyjących i stosujących daną metodę [10]. Jak wiadomo, podczas stosowania antykoncepcji może dochodzić do różnych błędów, dlatego wskaźnik ten różni się przy „perfekcyjnym” oraz typowym” stosowaniu. Efektywność różnych form antykoncepcji przedstawiono w tabeli [7].
| Forma antykoncepcji | Wskaźnik Pearla przy idealnym stosowaniu | Wskaźnik Pearla przy typowym stosowaniu |
| Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe | 0 – 1,26 | 0 – 2,18 |
| Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe | 0,14 | 0,41 |
| Plastry antykoncepcyjne | 0,59 – 0,99 | 0,71 – 1,24 |
| Implanty antykoncepcyjne | ———— | 0 – 0,3 |
| Wkładki wewnątrzmaciczne hormonalne | ———— | 0,09 – 0,33 |
| Wkładki wewnątrzmaciczne miedziane | ———— | 0,16 – 1,26 |
Dla porównania, wskaźnik Pearla dla prezerwatywy wynosi 2-13, a dla stosunku przerywanego 4-20. W przypadku metody kalendarzykowej szacowany 15-24. Szacuje się, że przy braku stosowania jakiejkolwiek antykoncepcji, w ciągu roku, na 100 kobiet w ciążę zachodzi 85 [10].
Co istotne, omawiane wyżej metody antykoncepcji nie chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową! Należy pamiętać, że konieczna jest ochrona mechaniczna w postaci prezerwatywy.
Izabela Radwan
Źródła:
- Ciekawostki historyczne.pl, Ochrona przed grzeszną przyjemnością – najdziwniejsze formy antykoncepcji w starożytności, 18.12.19 [Dostęp: 13.06.22] https://ciekawostkihistoryczne.pl/2019/12/18/ochrona-przed-grzeszna-przyjemnoscia-najdziwniejsze-formy-antykoncepcji-w-starozytnosci/
- Durex, Pochodzenie i ewolucja prezerwatyw, [Dostęp: 13.06.22]. https://www.durex.pl/blogs/odkrywanie-seksu/pochodzenie-i-ewolucja-prezerwatyw#_ftn7
- Historia.org.pl, Tabletki antykoncepcyjne – historia ich powstania, 11.05.20 [Dostęp: 13.06.22] https://historia.org.pl/2020/05/11/tabletki-antykoncepcyjne-historia-ich-powstania/
- MayoClinic, Birth control, 29.01.22, [Dostęp: 13.06.22] https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/birth-control/in-depth/best-birth-control-pill/art-20044807
- KtoMaLek.pl, Plastry antykoncepcyjne – jak działają? Czy są skuteczne?, 23.12.19 [Dostęp: 13.06.22] https://ktomalek.pl/blog/plastry-antykoncepcyjne-jak-dzialaja-czy-sa-skuteczne/w-945?bgar=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8%3D
- Kliniki.pl, Podskórny implant antykoncepcyjny, 15.10.15 [Dostęp: 13.06.22] https://www.kliniki.pl/wiedza/podskorny-implant-antykoncepcyjny/
- Karowicz – Bilińska A., Nowak – Markwitz E., Oszukowski P., et al. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Ginekol Pol., 2014 [Dostęp: 13.06.22] https://journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/download/45917/32708
- Gdzie po lek, Spirale bezhormonalne – miedziane wkładki domaciczne, 13.06.22, [Dostęp: 13.06.22] https://www.gdziepolek.pl/kategorie/spirale-bezhormonalne
- Gdzie po lek, Wkladki domaciczne – hormonalne spirale antykoncepcyjne, 09.03.22 [Dostęp: 13.06.22] https://www.gdziepolek.pl/kategorie/wkladki-domaciczne
- Drugs.com, Birth control failure rates – the Pearl Index explained, 17.12.20 [Dostęp: 13.06.22] https://www.drugs.com/medical-answers/birth-control-failure-rates-pearl-index-explained-3554953/