Lato to czas obfitujący w różnorakie aktywności. Podróże małe czy duże, poza mnóstwem atrakcji i wspomnień, mogą dostarczyć także mniej przyjemnych aspektów – czyli skaleczeń, siniaków, oparzeń czy ugryzień owadów. Warto być na takie sytuacje przygotowanym i wiedzieć, po co sięgnąć w danym przypadku, aby zminimalizować skutki i móc dalej cieszyć się wyczekanym letnim czasem. W tym artykule skupimy się na alergiach, skaleczeniach i oparzeniach.
Kicham na lato – czyli co robić w przypadku alergii?
Niestety nie ma wakacji od alergii. Według badań alergie dotyczą nawet 40% społeczeństwa, a najczęstszym ich powodem są pyłki roślin, których latem nie brakuje.
Alergię definiuje się jako niewłaściwą reakcję organizmu na działanie alergenu. Przykładowymi alergenami mogą być kurz, zarodniki pleśni, czy sierść zwierząt.
Alergen zwykle jest nieszkodliwym czynnikiem środowiskowym, który jest odbierany przez organizm jako niebezpieczny. W jego kontakcie dochodzi do rozwoju stanu zapalnego, który może objawiać się reakcjami skórnymi, podrażnieniem i łzawieniem oczu, kichaniem czy katarem. 1
Alergicy powinni zastosować szereg czynności ograniczających narażenie na alergeny, na przykład spanie z zamkniętymi oknami, unikanie suszenia prania na zewnątrz czy unikanie spacerów w dni o najwyższym pyleniu roślin.
Jak natomiast można się wspomóc farmakoterapią?
W aptece dostępne są preparaty dostępne bez recepty (OTC), które mogą przynieść ulgę w walce z alergią. Do podstawowych leków stosowanych w łagodzeniu alergii zaliczamy leki przeciwhistaminowe. Znajdują one zastosowanie w alergicznym nieżycie nosa, alergicznym zapaleniu spojówek, w pokrzywce i świądzie oraz reakcji alergicznej na ugryzienia owadów czy na pokarmy.
Leki przeciwalergiczne dzielimy na dwie generacje:
- Do I generacji zaliczamy leki takie jak: klemastynę, dimenhydraminę, dimenhydrynat, dimetinden, azelastynę, cynaryzynę, czy mepiraminę.
- Do leków przeciwhistaminowych II generacji zaliczamy: loratadynę, bilastynę, cetyryzynę, desloratadynę.
Stosowanie tych leków nie jest jednak wolne od potencjalnych działań niepożądanych. Zależą one od generacji przyjętych leków. Leki II generacji wykazują mniej działań niepożądanych niż te I generacji, co ma związek z ich mechanizmem działania.
Leki należące do I generacji mogą powodować senność (w związku z czym po ich przyjęciu nie należy prowadzić samochodu), suchość jamy ustnej, trudności w oddawaniu moczu, czy zaburzenie koordynacji. 2, 3
Leki I generacji wykazują lepszą skuteczność w przypadku alergicznych chorób skóry, natomiast leki II generacji działają lepiej w przypadku alergicznych chorób górnych dróg oddechowych i alergicznego zapalenia spojówek. 3
W przypadku pokrzywek skórnych preparatem wartym uwagi jest także maść z hydrokortyzonem.
Hydrokortyzon ma działanie przeciwzapalne, zmniejszające świąd i obrzęk i stosowany miejscowo może przynieść ulgę. Aby preparat wykazywał swoje działanie należy smarować miejsce 1-2 razy dziennie. Można go stosować bez konsultacji z lekarzem do 7 dni. 4
Zwykle alergia na pyłki nie wymaga interwencji lekarskiej. Jeśli jednak leki dostępne bez recepty są bezskuteczne, występują problemy z oddychaniem lub gdy alergia dotyczy dziecka należy skontaktować się z lekarzem. 5
Popularnym pomysłem radzenia sobie z alergią, z którym zgłaszają się pacjenci do aptek jest zastosowanie “wapna”. Czy jednak jest to dobry pomysł?
Powszechnie nazywane “wapno”, czyli wapń i jego działanie na objawy alergii stanowiło przedmiot badań naukowców. Już 1993 roku zdementowano skuteczność wapnia w leczeniu objawów alergii.6 Kolejne badanie przeprowadzone w 2017 roku również nie potwierdziło zwyczajowych praktyk, jakim jest stosowanie wapnia w zwalczaniu alergii.7 W przypadku alergii należy zatem zastosować leki przeciwhistaminowe opisane powyżej, których skuteczność jest potwierdzona i nie pozostawia wątpliwości. 8
Skaleczenia – co pomoże, a co zaszkodzi?
Niewielkie roztargnienie może spowodować skaleczenie. Może do niego dojść praktycznie w każdej sytuacji – zarówno w kuchni przy pracy z nożem, jak i na plaży przez nadepnięcie szkła.
Skaleczenie to przerwanie ciągłości skóry z uszkodzeniem naczynia krwionośnego. W takiej sytuacji bardzo ważne jest zdezynfekowanie rany.
Pierwszym środkiem, jaki przychodzi na myśl w takiej sytuacji, jest woda utleniona. Kiedyś była ona rekomendowana, natomiast dzisiejszy stan wiedzy odradza jej stosowanie. Dowiedziono, że nadtlenek wodoru ma działanie cytotoksyczne, hamuje proces gojenia rany i proces ziarninowania. Udowodniono także, że zastosowanie wody utlenionej hamowało fibroblasty (czyli komórki tkanki łącznej, odpowiedzialne za proces gojenia) przy równoczesnym braku działania przeciwdrobnoustrojowego. Takie same wyniki dały badania nad wcześniej powszechnie stosowanymi: mleczanem etakrydyny, nadmanganianem potasu, czy chlorheksydyna – substancje te nie są obecnie polecane w dezynfekcji ran. 9
Obecnie najbardziej zalecanym środkiem aseptycznym jest dichlorowodorek oktenidyny. Jest on kationowym związkiem powierzchniowo czynnym o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym i przeciwwirusowym. 3
Znajduje on zastosowanie w miejscowym oczyszczaniu i leczeniu ran powierzchniowych, dezynfekcji jamy ustnej w drobnych skaleczeniach wynikających z procedur stomatologicznych lub będących następstwem aparatu na zęby, w pielęgnacji rany pooperacyjnej – odkażanie szwów chirurgicznych, czy dezynfekcji skóry w przypadku grzybicy międzypalcowej. Oktenidyna wykazuje zatem szerokie zastosowanie antyseptyczne. 10
Środki dezynfekcyjne, które obecnie są rekomendowane oraz te, których użycie specjaliści odradzają przedstawiono na rycinie poniżej.
Kwestią sporną jest jednak wykorzystanie oktenidyny w przypadku świeżych przekłuć piercingowych. Mimo braku badań o jej szkodliwości na taki rodzaj rany, specjaliści sugerują jednak codzienne przemywanie przekłuć łagodnym, bezzapachowym środkiem czyszczącym i wodą morską lub roztworem soli fizjologicznej. 11
Należy jednak pamiętać, że dichlorowodorku oktenidyny nie należy połykać oraz unikać kontaktu preparatu z oczami. Z uwagi na małą ilość badań, leku nie należy stosować w pierwszych trzech miesiącach ciąży. Stosowanie oktenidyny u noworodków wymaga szczególnej ostrożności, natomiast w przypadku dzieci poniżej 6 roku życia – lek można stosować maksymalnie kilka dni. 12
Gorące buziaki od słońca – czyli co w przypadku oparzeń?
W trakcie wakacji pozostajemy w szczególnej ekspozycji słonecznej. Wysokie indeksy UV powinny motywować nas do maksymalizowania działań w ochronie przeciwsłonecznej. Ma to niebotyczne znaczenie w ochronie przeciwnowotworowej skóry. Dlatego tak ważnym wakacyjnym atrybutem powinny być dla nas kremy z filtrem.
Zdarza się, że mimo starań zachowania środków ostrożności dojdzie do oparzenia słonecznego. Poparzenie wynikające z nadmiernej ekspozycji na UV jest (niestety) dość powszechną dolegliwością, gdyż obejmuje ok. 30% populacji w skali roku. Oparzeniu może ulec każda niechroniona filtrem lub odzieżą część ciała, włączając w to małżowiny uszne, czubek nosa, czy usta. W przebiegu oparzenia dochodzi do zaczerwienienia skóry, obrzęku, bólu, a nawet mogą powstawać pęcherze z płynem surowiczym. Stan ten jednak przechodzi samoistnie w ciągu kilku dni. Można natomiast działać w celu ograniczenia dolegliwości bólowych związanych z tworzącym się stanem zapalnym skóry.
Można stosować chłodne kąpiele – zaczynając od letniej wody, stopniowo ją ochładzać – aby nie doznać szoku termicznego.
Pomocne mogą okazać się kremy zawierające D-pantenol, alantoinę, aloes lub kwas hialuronowy. W przypadku braku takich preparatów, ratunkowo warto wspomóc się kojącymi okładami z kefiru czy jogurtu.
W przebiegu oparzenia nie należy przekłuwać tworzących się pęcherzy ani zdrapywać łuszczących się płatów skóry. W przypadku nasilonego bólu warto sięgnąć po środki przeciwbólowe.
Należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu oraz o tym, by nie wystawiać na ekspozycję słoneczną oparzonej skóry!
Gdy objawom skórnym towarzyszą silne bóle głowy, wymioty, wysoka gorączka i dreszcze – należy jak najszybciej zgłosić się po pomoc lekarską. Może to być oznaka udaru słonecznego.
Powyższym dolegliwościom, które mogą okazać się bardzo niebezpieczne, można łatwo zapobiegać. Stosowanie kremów z filtrem, przebywanie w zacienionym miejscu, ochrona głowy przed bezpośrednim działaniem słońca, dbanie o nawodnienie, stosowanie przewiewnej odzieży lub odzieży z filtrem UV – to tylko niektóre z czynności, które są proste, a mogą uratować zarówno przyjemne wakacje, jak i zdrowie. 13, 14, 15
Czynności jakie można podjąć w celu ochrony skóry podczas ekspozycji słonecznej zaprezentowano na rycinie poniżej.
Podsumowanie
Podczas wakacji poza radością i błogością mogą na nas czyhać różnorakie niebezpieczeństwa. Ważna jest jednak wiedza, jak im przeciwdziałać lub jak sobie z nimi radzić w przypadku ich wystąpienia. Zawsze należy sięgać po sprawdzone i przebadane substancje lecznicze oraz nie dać się nabierać na środki, których działanie jest owiane legendą.
Konieczne jest także budowanie świadomości społecznej, że pozornie chwilowe dolegliwości związane z oparzeniem słonecznym czy bezbolesne wkłucie kleszcza mogą nieść ze sobą poważne konsekwencje w postaci niebezpiecznych chorób.
Daria Ryś
Źródła:
- gov.pl, Sezon pylenia – najważniejsze informacje dla osób cierpiących na alergię, https://www.gov.pl/web/psse-police/sezon-pylenia–najwazniejsze-informacje-dla-osob-cierpiacych-na-alergie [Opublikowano: 04.07.2023, dostęp: 25.08.2025]
- o-lekach, Leki przeciwhistaminowe – rodzaje, działanie oraz zastosowanie w leczeniu alergii, https://o-lekach.pl/leki-przeciwhistaminowe-rodzaje-dzialanie-wskazania-i-skutki-uboczne/#Wskazania_do_stosowania_lekow_przeciwhistaminowych [Opublikowano: 18.09.2024, dostęp: 25.08.2025]
- Janiec, W. Kompendium Farmakologii [Dostęp: 25.08.2025]
- Apteka Rosa, Swędzenie skóry i pokrzywka – co stosować bez recepty? Tabletki, maści i żele na alergię, https://www.aptekarosa.pl/blog/article/1227-swedzenie-skory-i-pokrzywka-co-stosowac-bez-recepty-tabletki-masci-i-zele-na-alergie.html [Opublikowano: 17.02.2025, dostęp: 25.08.2025]
- gov.pl, Jak sobie radzić z alergią na pyłki?, https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/jak-sobie-radzic-z-alergia-na-pylki [Opublikowano: 08.04.2022, dostęp: 25.08.2025]
- Bachert, C.; Drechsler, S.; Hauser, U.; Imhoff, W.; Welzel, D. Influence of Oral Calcium Medication on Nasal Resistance in the Nasal Allergen Provocation Test. J Allergy Clin Immunol 1993, 91, 599–604, doi:10.1016/0091-6749(93)90265-H. [Dostęp: 25.08.2025]
- Matysiak, K.; Matuszewski, M.; Feleszko, W. Calcium Prepartions Do Not Inhibit Allergic Reactions. A Randomized Controlled Trial. Pol Arch Intern Med 2017, doi:10.20452/pamw.4049 [Dostęp: 25.08.2025]
- medme, Czy wapno działa na uczulenie i wysypkę?, https://www.medme.pl/artykuly/wapno-na-alergie [Opublikowano: 28.04.2025, dostęp: 25.08.2025]
- Leczenie Ran – Oficjalne Czasopismo Naukowe Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran, Członka Europejskiego Towarzystwa Leczenia Ran. 2020 [Dostęp: 25.08.2025]
- DOZ.pl, Oktenidyna, Octenidinum – Zastosowanie, działanie, opis, https://www.doz.pl/leki/w898-oktenidyna [Dostęp: 25.08.2025]
- American Academy of Dermatology, How to care for a new piercing, https://www.aad.org/news/how-to-care-for-a-new-piercing [Opublikowano: 20.09.2023, dostęp: 25.08.2025]
- leki.pl, Oktenidyna – profil bezpieczeństwa, https://leki.pl/z/oktenidyna/profil-bezpieczenstwa [Dostęp: 25.08.2025]
- gov.pl, Poradnik Pacjenta: Oparzenia słoneczne – kiedy słońce szkodzi?, https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/poradnik-pacjenta-oparzenia-sloneczne-kiedy-slonce-szkodzi,8451.html [Opublikowano: 18.08.2023, dostęp: 25.08.2025]
- Medycyna Praktyczna, Oparzenie słoneczne – co stosować na oparzenia słoneczne, jak szybko wyleczyć?, https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/353001,oparzenie-sloneczne-co-stosowac-na-oparzenia-sloneczne-jak-szybko-wyleczyc [Opublikowano: 17.07.2024, dostęp: 25.08.2025]
- gov.pl, Oparzenia słoneczne – zapobieganie, łagodzenie objawów i udzielanie pierwszej pomocy, https://www.gov.pl/web/psse-kamien-pomorski/oparzenia-sloneczne—zapobieganie-lagodzenie-objawow-i-udzielanie-pierwszej-pomocy [Opublikowano: 22.07.2025, dostęp: 25.08.2025]