Przez ostatnie dwa lata cały świat żył pandemią wirusa SARS-CoV-2. Czas ten na nowo uświadomił nam, z jak wielkim niebezpieczeństwem mogą wiązać się choroby zakaźne. Co roku pierwszy dzień grudnia przypomina nam o istnieniu innej choroby infekcyjnej, której historia sięga prawie czterdziestu lat. [1] Zespół nabytego niedoboru odporności, czyli AIDS, okrył się złą sławą w latach 90. ubiegłego wieku. Jednak czy problem ten należy już do przeszłości? Nic bardziej mylnego! Liczba nowych zakażeń wirusem HIV w Polsce wciąż wzrasta i to pomimo wprowadzenia działań zapobiegawczych i edukacyjnych. [1] Ponadto nadal nie stworzono szczepionki chroniącej przed zakażeniem HIV, choć badania naukowe i kliniczne w tym temacie trwają już od wielu lat. [1] Nic nie wskazuje na to, by miało nastąpić to szybko. [2]
Czy to oznacza, że obecnie nie dysponujemy żadną bronią w walce z wirusem powodującym tę chorobę? Absolutnie nie! Oprócz wyżej wymienionych, niezwykle istotnych, działań, od 1991 roku dostępna jest w naszym kraju terapia antyretrowirusowa. [3] W ciągu ostatnich dekad strategia tego rodzaju leczenia mocno ewoluowała, jednak stare przekonania na temat leków antyretrowirusowych mogą pozostać mocno zakorzenione w świadomości wielu ludzi. W tym artykule zmierzymy się z kilkoma nieprawdziwymi informacjami dotyczącymi aktualnych sposobów eradykacji wirusa HIV i zapobiegania rozwojowi AIDS.
AIDS bez tajemnic
Zespół nabytego upośledzenia odporności to nie pojedyncza jednostka chorobowa a zespół różnych chorób, które dotykają osoby zakażone wirusem HIV. Choroby te nazywamy powszechnie chorobami wskaźnikowymi lub zakażeniami oportunistycznymi. Dla osób z prawidłowo działającym układem immunologicznym nie stanowią one większego zagrożenia, jednak dla człowieka ze znacznym niedoborem odporności mogą doprowadzić nawet do śmierci. Lekarz rozpoznaje AIDS na podstawie występowania chorób wskaźnikowych oraz poziomu wiremii, czyli ilości wirusa we krwi. HIV, czyli z angielskiego Human Immunodeficiency Virus, jest wirusem osłabiającym mechanizm, który ma na celu ochronę organizmu przed patogenami lub czynnikami chorobotwórczymi. Jeśli u pacjenta nie zostanie włączone specjalistyczne leczenie, wirus HIV jest w stanie nawet zupełnie zniszczyć układ odpornościowy. Warto pamiętać, że istnieją 3 drogi rozprzestrzeniania się wirusa HIV:
- kontakty seksualne z penetracją bez zastosowania odpowiedniego zabezpieczenia;
- przedostanie się zakażonej krwi innej osoby do naszego krwiobiegu, np. poprzez używanie tych samych igieł i strzykawek przez więcej niż jedną osobę, transfuzje zakażonej HIV krwi i preparatów krwiopochodnych;
- w czasie ciąży, porodu lub karmienia piersią (zakażenie dziecka) [1].
Codzienne kontakty (zarówno zawodowe, jak i towarzyskie) nie stwarzają ryzyka zakażenia się HIV.
HAART – enigmatyczne pięć liter
HAART to angielski skrót od Highly Active Antiretroviral Therapy (w polskim tłumaczeniu: wysoce skuteczna/aktywna terapia antyretrowirusowa). Jest to schemat leczenia obejmujący kombinację trzech lub więcej leków przeciwretrowirusowych. Inne określenia HAART to: terapia antyretrowirusowa (ART) lub skojarzona terapia antyretrowirusowa (cART). Istotą HAART jest jednoczesne podawanie różnych leków, które hamują replikację wirusa HIV za pomocą kilku mechanizmów, więc potencjalna oporność na jeden z leków nie musi warunkować braku satysfakcjonującego efektu terapeutycznego. Leki te zakwalifikowano do poniższych klas:
- nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy – NRTI (Nucleoside reverse transcriptase inhibitors);
- nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy – NNRTI (Non‐Nucleoside reverse transcriptase inhibitors);
- inhibitory integrazy – INSTI (Integrase Strand Transfer Inhibitors);
- inhibitory proteazy – PI (Protease inhibitors);
- inhibitory koreceptora – CCR5;
- inhibitor fuzji – FI (Fusion inhibitor) [3]
Terapia HAART to sposób leczenia osób seropozytywnych zgodny z aktualnymi rekomendacjami, takich instytucji jak: Światowa Organizacja Zdrowia, Europejskie Towarzystwo Kliniczne AIDS czy Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS. [4]
5 mitów na temat leczenia antyretrowirusowego, które koniecznie trzeba obalić
MIT nr 1: Zakażenie wirusem HIV można wyleczyć.
Niestety, żaden ze współczesnych schematów leczenia nie zapewnia całkowitego zwalczenia wirusa HIV w organizmie. Faktem jest natomiast, że aktualna terapia antyretrowirusowa niesie ze sobą ogromne korzyści: może powodować obniżenie poziomu wiremii i tym samym zmniejszenie zakaźności, zmniejszenie prawdopodobieństwa zakażenia wertykalnego, czyli od matki do dziecka, systematycznie poprawia jakość życia oraz jego długość, powoduje spadek śmiertelności z przyczyn związanych z AIDS, zaś przebieg zakażenia HIV staje się porównywalny do choroby przewlekłej, poddającej się kontroli w przebiegu terapii. [3]
Osoby żyjące z HIV będące na skutecznej terapii antyretrowirusowej powracają do pełnej sprawności zawodowej, zakładają rodziny i prowadzą normalny tryb życia.
MIT nr 2: Leczenie antyretrowirusowe jest drogie i przeznaczone tylko dla niewielu osób.
Do 2001 roku dostępność leczenia antyretrowirusowego w Polsce była utrudniona, zaś ze względu na wysokie koszty terapii, liczba osób poddawanych leczeniu była ograniczona. W wielu przypadkach, pomimo zaleceń, nie stosowano wysoce aktywnej terapii antyretrowirusowej, co poskutkowało szybkim rozwojem trwałej oporności HIV na ówczesne leki. Jednak od 2001 roku w Polsce realizowany jest Program polityki zdrowotnej pn.: „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce”, który umożliwia ujednolicone i zintegrowane leczenie antyretrowirusowe dla wszystkich regionów Polski. Co ważne – do leczenia antyretrowirusowego kwalifikowany jest każdy pacjent zakażony HIV, niezależnie od liczby limfocytów T CD4 i poziomu wiremii HIV we krwi obwodowej. Osoba zakwalifikowana do Programu nie ponosi kosztów terapii. [3]
MIT nr 3: Leczenie antyretrowirusowe zawsze powoduje poważne działania niepożądane.
Dzięki dostępowi do nowoczesnych leków antyretrowirusowych z grup inhibitorów proteazy, nie- i nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy oraz inhibitorów integrazy zaobserwowano znaczące zmniejszenie się liczby działań niepożądanych w porównaniu do wcześniejszych środków leczniczych, co wiąże się z niższymi kosztami opieki nad chorymi. Dla porównania, w krajach z ograniczonym dostępem do tych opcji terapeutycznych nadal obserwuje się istotny odsetek działań niepożądanych. Przykładowo, nowe schematy terapeutyczne ograniczają działanie niepożądane takie jak zespół lipodystrofii z poważnymi zaburzeniami metabolicznymi, hepato-, nefrotoksyczności i neurotoksyczności. [3]
MIT nr 4: Dzieci nie mogą być leczone lekami przeciwwirusowymi.
90% rozpoznanych przypadków zakażeń HIV u dzieci to zakażenia wertykalne, czyli pochodzące od matki. Leczenie antyretrowirusowe dziecka jest wskazane i należy rozpocząć je jak najszybciej oraz kontynuować przez całe życie. Dlaczego? Wczesna interwencja zmniejsza ryzyko poważnych uszkodzeń narządowych: HIV encefalopatii, uszkodzenia nerek czy mięśnia sercowego. Prawdą jest to, że nie wszystkie leki antyretrowirusowe dostępne dla dorosłych mogą być stosowane u dzieci ze względu na brak rejestracji lub postać uniemożliwiającą przyjmowanie ich przez niemowlęta czy dzieci w wieku przedszkolnym. Schemat terapii antyretrowirusowej u dziecka musi być dobrany indywidualnie. [3]
MIT nr 5: Leki są skuteczne wobec HIV, ale zwiększają ryzyko innych chorób zakaźnych.
Skuteczne skojarzone leczenie antyretrowirusowe, powodując obniżenie ilości wirusa w organizmie osoby zakażonej, wzmacnia odpowiedź immunologiczną (poprzez wzrost liczby limfocytów T CD4), co pozwala na kontrolę innych infekcji wcześniej opornych na leczenie, często nawracających (kandydoza jamy ustnej i przełyku), a także wcześniej niepoddających się leczeniu (zakażenie przez wirusa mięczaka zakaźnego, kryptosporidioza, mikrosporidioza, bakteriemia MAC). Innymi słowy: dzięki prowadzonej terapii antyretrowirusowej pacjenci rzadziej zapadają za zakażenia oportunistyczne, a co za tym idzie nie wymagają leczenia tych zakażeń. [3]
Uważasz, że wiedza zawarta w artykule jest przydatna? Puść ją w świat – niech rozprzestrzenia się szybciej niż wirus HIV!
Daria Frisch
Źródła:
[1] Krajowe Centrum ds. AIDS, Co musisz wiedzieć o HIV i AIDS bez względu na to, gdzie mieszkasz czy pracujesz, 2020 [Dostęp:14.12.2021]. https://aids.gov.pl/publikacje/179/
[2] What’s the latest news on HIV vaccines?, 2021 [Dostęp:17.12. 2021]. https://www.aidsmap.com/about-hiv/whats-latest-news-hiv-vaccines
[3] Minister Zdrowia, Program polityki zdrowotnej „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z wirusem HIV w Polsce na lata 2017-2021”, Warszawa 2016 (aktualizacja listopad 2019) [Dostęp:14.12.2021]. https://www.gov.pl/web/zdrowie/leczenie-antyretrowirusowe-osob-zyjacych-z-wirusem-hiv-w-polsce
[4] Eggleton, Nagalli, Highly Active Antiretroviral Therapy (HAART), StatPearls Publishing, 2021 [Dostęp:17.12.2021]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554533/