Coraz większą popularnością cieszą się substancje, jakimi są adaptogeny. Twórcy reklam przekonują o ich znakomitych właściwościach, dzięki którym nasze życie, toczące się w nieustannym pędzie, może się znacząco polepszyć. Dla wielu osób, które decyduje się na zakup suplementów z tymi związkami, to właśnie reklama jest jedynym źródłem wiedzy o adaptogenach. Ale czy to wystarczy, aby bezpiecznie stosować takie preparaty? Niekoniecznie. W tym artykule poruszymy temat tego, czym w zasadzie są adaptogeny, jakie są ich właściwości, a także czy każdy może je bezpiecznie stosować.
Czym są adaptogeny?
Słowo adaptogen wywodzi się z łaciny „adaptō” i oznacza „przystosować się”. Substancje te mogą być pochodzenia roślinnego lub syntetycznego. Stosowane są w celu przystosowania się fizycznego, jaki i psychicznego do różnego rodzaju stresu. Definicja adaptogenu pochodząca z 1947 roku traktuje go jako substancję, która zwiększa odporność organizmu na szerokie spektrum czynników szkodliwych oraz stresu, ale sama pozostaje dla niego nieszkodliwa. 1 Obecnie przyjmuje się, że substancje adaptogenne normalizują nastrój, ale nie pobudzają znacząco oraz nie blokują podstawowych funkcji organizmu. Adaptogen nie może mieć także działań niepożądanych. 2
Na tropie adaptogenów – gdzie można znaleźć związki adaptogenne?
Rośliny adaptogenne były stosowane już od wieków w chińskiej, indyjskiej czy nawet syberyjskiej medycynie ludowej w celu wzmocnienia zdrowia, odporności i zwiększania wydolności organizmu. Adaptogeny obejmują zarówno rośliny (zioła, korzenie, suszone jagody), jak i grzyby. 3
Do najczęściej stosowanych roślin o działaniu adaptogennym zaliczamy ekstrakty z:
Żeń – szenia – Panax ginseng,
Eleuterokoka kolczastego – Eleutherococcus senticosus,
Szczodraka krokoszowatego – Rhaponticum carthamoides,
Różeńca górskiego – Rhodiola rosea
Cytryńca chińskiego – Schisandra chinensis
Działanie roślin adaptogennych jest związane z obecnością kompleksu związków biologicznie czynnych (takich jak saponiny triterpenowe, flawonoidy, czy lignany), a nie pojedynczą substancją. Przykładowo żeń – szeń zawiera ponad 200 związków czynnych, głównie ginsenozydów.
Jeśli chodzi o związki adaptogenne pochodzenia syntetycznego, to zaliczamy do nich m.in.: bromantan, lewamizol, afobazol, bemetyl. Są one jednak rzadziej stosowane niż te o pochodzeniu roślinnym. Syntetyczne adaptogeny nazywane są aktoprotektorami. 4
Zaadaptuj się do zmian, czyli po co w ogóle stosować adaptogeny?
Adaptogeny wykazują szereg różnorakich właściwości (Ryc.1). Zagłębiając się w ich liczne zastosowania, można odnieść wrażenie, że są one niczym panaceum – lekiem na wszystko.
Adaptogeny poprawiają funkcjonowanie mózgu, przez co ułatwiają naukę i zapamiętywanie. Poprawiają także refleks. Działają korzystnie w stanach zmęczenia. Zwiększają siły witalne, obniżają poziom stresu. Mogą być nawet pomocne w łagodzeniu stanów depresyjnych. Działają uspokajająco i tonizująco na układ nerwowy. Mogą być stosowane w bólach migrenowych. Poprawiają także krążenie mózgowe.
Adaptogeny poprawiają aktywność seksualną. Podwyższają libido, poprawiają płodność. Pieprzyca peruwiańska (Lepidinum meyenii) znalazła zastosowanie w łagodzeniu bolesnych miesiączek oraz przykrych objawów menopauzy.
Rośliny adaptogenne, przede wszystkim wąkrota azjatycka (Centella asiatica), znalazła zastosowanie w kosmetyce, gdzie jest cenionym składnikiem wielu kremów, serów itd. Jest także wykorzystywana w problemach dermatologicznych, takich jak: trudno gojące się rany, owrzodzenia czy łuszczyca.
Adaptogeny działają działanie antyoksydacyjne, neuroprotekcyjne i ochronnie na komórki, przez co zapobiegają rozwojowi wielu chorób. Ponadto wykazują działanie obniżające glikemię i poziom lipidów. 5
Z uwagi na działanie zwiększającą wydolność organizmu, adaptogeny są szczególnie pomocne sportowcom. Zwiększają odporność nie tylko fizyczną, ale też psychiczną. Rozszerzają naczynia krwionośne oraz zmniejszają stężenie mleczanów w mięśniach. Biorąc pod uwagę te właściwości, można się pokusić o stwierdzenie, że adaptogeny działają niczym doping. Z tegoż właśnie powodu WADA (Światowa Agencja Antydopingowa) wpisała w 2009 roku bromantan, a w 2018 bemetyl do substancji zakazanych w sporcie. 4
Według badań mogą znaleźć zastosowanie w leczeniu onkologicznym, gdzie zwiększają skuteczność terapii, oraz w celu łagodzenia skutków ubocznych podczas konwencjonalnego leczenia onkologicznego. 1
Mechanizm działania, czyli jaki wpływ na organizm mają adaptogeny
Mechanizm działania adaptogenów jest wielokierunkowy. Działają one niespecyficznie, wpływając na organizm holistycznie poprzez wpływ biochemiczny, jak i fizyczny. 2 Wykazano także wpływ adaptogenów na oś przysadka – podwzgórze – nadnercza. 6
Mogą oddziaływać zarówno na poziomie molekularnym, jak i komórkowym.
Możliwym mechanizmem działania jest aktywacja receptorów postsynaptycznych dla neuroprzekaźników, pobudzanie ekspresji protein o działaniu neuroprotekcyjnym lub białek przeciwapoptotycznym i mitochondrialnych, które mają zdolności ochronne na neurony.
Badania wykazują, że działanie ochronne na komórki po zastosowaniu Schisandra chinensis i Rhodiola rosea odbywa się, dzięki zwiększeniu ekspresji HSF-1 oraz HSP72, co skutkuje aktywacją mechanizmów obronnych przeciw stresowi i uszkodzeniom komórkowym. Ich działanie antyoksydacyjne jest możliwe dzięki temu, że zwiększają aktywność enzymów antyoksydacyjnych neutralizujących wolne rodniki np. katalaz.
Działanie immunomodulujące odbywa się na drodze pobudzenia proliferacji limfocytów T i B oraz stymulacji syntezy DNA w komórkach śledziony (Ganoderma lucidum), czy też wzrostu poziomu przeciwciał, głównie IgA (Panax ginseng).
Przeciwnowotworowe zastosowanie adaptogenów wynika z ich indukcji apoptozy na drodze mitochondrialnej poprzez fragmentację DNA w komórkach kostniakomięsaka (Aralia elata), czy też wzmacniania niszczenia DNA i hamowania angiogenezy w komórkach gruczolakoraka płuc (Withania somnifera). 1
Dobrodziejstwo dla każdego?
Adaptogeny, mimo że w teorii nie posiadają działań niepożądanych, to mogą wchodzić w interakcje z lekami lub powodować zmniejszenie efektywności terapii. Ważne jest, aby przed rozpoczęciem suplementacji skonsultować się z lekarzem. 3 Nie powinny być stosowane u kobiet w ciąży i podczas laktacji. U dzieci możliwe zastosowanie jedynie po konsultacji z pediatrą. Jeśli chodzi o choroby przewlekłe, to szczególnie ostrożnie do suplementacji adaptogenów powinny podejść osoby z nadciśnieniem tętniczym i depresją oraz osoby przyjmujące leki przeciwlękowe, uspokajające, poprawiające krążenie mózgowe i wpływające na układ nerwowy. 5
Najczęściej spotykanym w literaturze naukowej sposobem dawkowania adaptogenów jest 6-tygodniowa suplementacja z tygodniową przerwą oraz 6-miesięczne stosowanie z przerwą trwającą miesiąc. 2
Podsumowanie
Adaptogeny mimo tego, że są stosowane od wieków, wciąż pozostają zagadką dla badaczy. W dalszym ciągu trwają badania mające na celu zrozumienie ich skomplikowanych mechanizmów działania. Adaptogeny mają ogromny potencjał w lecznictwie, który w przyszłości może będzie wykorzystywany pomocniczo w terapii.
Warto je stosować pomocniczo. Trzeba jednak pamiętać, że adaptogeny nie zastąpią higienicznego i zdrowego trybu życia, ani farmakoterapii żadnej z chorób.
Daria Ryś
Źródła:
- Biczak E , Biegańska O , Przywara G , Suchańska K , Gadzalski K , Kulbacka J, Adaptogeny jako adiuwanty w leczeniu nowotworów: poszukiwanie synergii z konwencjonalnymi terapiami, Farmacja Polska [Opublikowano: 25.07.2024 Dostęp: 16.09.2024]
- Dietetycy.org.pl, Adaptogeny. Dobrodziejstwa natury, https://dietetycy.org.pl/adaptogeny-dobrodziejstwa-natury/ [Opublikowano:18.08.2018 Dostęp: 16.09.2024]
- gov.pl, Adaptogeny – czym są i czy warto je stosować? https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/adaptogeny-czym-sa-i-czy-warto-je-stosowac/ [dostęp: 16.09.2024]
- Todorova V, Ivanov K , Delattre C, Nalbantova V , Karcheva-Bahchevanska D and Ivanova S, Plant Adaptogens—History and Future Perspectives, Nutrients [Opublikowano: 20.08.2021 Dostęp: 16.09.2024]
- doz.pl, Adaptogeny – czym są? Które adoptogeny wybrać? Rodzaje, wskazania i przeciwwskazania do suplementacji, https://www.doz.pl/czytelnia/a15871-Adaptogeny__czym_sa_Ktore_adoptogeny_wybrac_Rodzaje_wskazania_i_przeciwwskazania_do_suplementacji [ Opublikowano: 12.03.2021 Dostęp: 16.09.2024]
- Wagner H, Nörr H, Winterhoff H, Plant adaptogens, Phytomedicine 63-76 [Opublikowano: 1994 Dostęp: 16.09.2024]