Cieszyła nas ostatnio piękna złota jesień. Wspaniała pogoda zachęcała do długich spacerów na świeżym powietrzu. W dodatku coraz bardziej zaczynamy odczuwać efekty ocieplenia klimatu – zimy nie są już takie mroźne i śnieżne jak kilkanaście lat temu. Zwierzęta także odczuwają te zmiany. Wszyscy dobrze pamiętamy, aby po letniej wizycie w lesie sprawdzić, czy nie zostaliśmy ukłuci przez kleszcza. A czy pamiętamy o tym wiosną, jesienią, a także i zimą?
Czy kleszcze mieszkają tylko w lesie?
Kleszcze to stawonogi należące do rodziny pajęczaków, są pasożytami zewnętrznymi. Ich aktywność rozpoczyna się, gdy temperatura gleby osiągnie 5-7°C, zazwyczaj na przełomie marca i kwietnia i trwa do października-listopada.1 Kleszcze nie są aktywne w czasie upałów (gdy temperatura przekroczy 25°C), a gdy temperatura powietrza spada poniżej zera, ich czynności życiowe zostają spowolnione. Jeżeli nie zdołają ukryć się w odpowiednim czasie – nie przeżyją mrozów. Niestety mitem jest, że kleszcze nie są aktywne zimą. Przetrzymują chłody, ukryte w ściółce leśnej, a gdy temperatura powietrza wzrasta i utrzymuje się powyżej zera, ruszają na poszukiwanie żywicieli. Najczęstszym miejscem ich bytowania są lasy, parki oraz ogrody. Należy zwrócić uwagę na fakt, że tereny miejskiej zieleni charakteryzują się wyższą temperaturą niż tereny poza miastem, stąd okres aktywności kleszczy jest tam dłuższy.2 Kleszcze polują aktywnie lub czekają na liściu czy źdźble trawy i zahaczają się o skórę bądź sierść, gdy obok przechodzi potencjalny żywiciel. Wkłuwając się w skórę, wprowadzają wydzielinę, która zawiera substancje znieczulające, dlatego ukąszenie jest niewyczuwalne.3
Jak chronić się przed kleszczami i potencjalnymi konsekwencjami ich ukłucia?
Wystarczy pamiętać o kilku bardzo ważnych zasadach:
- Wybieraj jasne ubrania, najlepiej z długim rękawem i długimi nogawkami oraz pełne buty. Na jasnych ubraniach dużo łatwiej jest zauważyć kleszcza i szybko usunąć go z powierzchni materiału.
- Nie przebywaj w wysokiej trawie i zaroślach. To miejsce szczególnie bogate w kleszcze.
- Stosuj repelenty. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów odstraszających kleszcze w postaci na skórę – spraye, aerozole, żele, kremy, pudry czy sztyfty typu roll-on. W ich skład wchodzą głównie N, N-dietylo-m-toluamid, ikarydyna oraz olejki eteryczne. Popularne w ostatnim czasie stały się plastry odstraszające kleszcze – nie trzeba stosować ich na skórę, mogą być przyklejane do odzieży, wózków dziecięcych – a także opaski na nadgarstek. Preparaty doustne zawierają witaminę B1 i sprawiają, że skóra wydziela specyficzny zapach, wyczuwany przez kleszcze. Chroniąc naszych pupili, możemy wybierać wśród sprayów, kropli, obroży oraz tabletek, w skład których wchodzi akarycyd – sarolaner.
- Dokładnie obejrzyj całe ciało w poszukiwaniu kleszczy po spacerze i przebywaniu na łonie natury. Ze szczególną uwagą sprawdź obszary, gdzie skóra jest najdelikatniejsza (na głowie – na granicy włosów i za uszami, w zgięciach stawów, w pachwinach oraz fałdach skórnych).
- Zaszczep się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu.4,5
Czy po ukłuciu przez kleszcza muszę udać się do lekarza?
Po ukłuciu przez kleszcza, jeśli nadal tkwi on w skórze, możemy usunąć go samodzielnie. Potrzebna jest plastikowa pęseta, miniaturowe pompki ssące lub plastikowe produkty typu kleszczołapki, dostępne w aptekach oraz płyn do dezynfekcji. Należy uważać na ostre pęsety, gdyż mogą jedynie odciąć część kleszcza. Wystarczy chwycić kleszcza tuż przy skórze, za przednią część ciała i zdecydowanym ruchem pociągnąć ku górze. Urządzenia z apteki typu kleszczołapki posiadają swoje instrukcje postępowania, umieszczone na opakowaniu. Następnie należy przemyć wodą z mydłem miejsce wkłucia, zdezynfekować je i obserwować, czy nie pojawiają się niepokojące zmiany, np. rumień. Jeżeli do ukłucia doszło w trudno dostępnym miejscu i jego usunięcie jest niemożliwe lub podczas ekstrakcji część ciała kleszcza pozostała w skórze, należy skontaktować się ze służbami medycznymi. Usuwanie kleszcza, wykręcając go bezpośrednio palcami lub za pomocą substancji natłuszczających, może spowodować zatkanie tchawek kleszcza, a następnie jego wymioty, co spowoduje przedostanie się bakterii i wirusów do ciała ukłutego.5,6 Istnieje możliwość zbadania usuniętego kleszcza w laboratorium diagnostycznym w kierunku obecności DNA bakterii wywołujących boreliozę. Nie można jednak na tej podstawie stwierdzić, czy doszło do zakażenia, a badanie nie stanowi podstawy do rozpoczęcia leczenia.7
Dlaczego kleszcze są takie groźne?
Samo ukłucie przez kleszcza często prowadzi do pojawienia się zmian skórnych o charakterze alergicznym. Niestety mogą one przenosić poważne, zagrażające życiu choroby takie jak: boreliozę z Lyme, kleszczowe zapalenie mózgu, a także sporadycznie gorączkę Q, tularemię, bartonelozę, babeszjozę, erlichiozę (anaplazmozę) oraz riketsjozy z grupy gorączek plamistych. Borelioza z Lyme to choroba wywołana przez krętki z rodzaju Borrelia, które obecne są w ślinie zakażonych kleszczy. Zazwyczaj objawia się rumieniem wędrującym, porażeniem nerwu twarzowego, przewlekłym zapaleniem stawów, aseptycznym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Leczenie polega na eliminacji zakażenia krętkami za pomocą antybiotyków. Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą wirusową wywoływaną przez wirus kleszczowego zapalenia mózgu z rodziny Flaviviridae. Należy do chorób ośrodkowego układu nerwowego i przebiega w dwóch fazach. Pierwsza faza przypomina grypę z dodatkowo pojawiającym się bólem gałek ocznych, nudnościami, wymiotami i bólem brzucha. W fazie drugiej pojawiają się objawy neurologiczne w postaci zawrotów głowy, nerwowości, zaburzeń świadomości, czucia, mowy i połykania, a nawet śpiączka. Nie istnieje leczenie przyczynowe kleszczowego zapalenia mózgu, dlatego niezwykle ważną rolę odgrywają tutaj szczepienia profilaktyczne.1
Czy kleszcze latają?
„Latający kleszcz” to potoczna nazwa strzyżaka sarniego (jeleniego). Występuje w lasach od wiosny do jesieni. Strzyżaki jelenie różnią się wyglądem od kleszczy – posiadają skrzydła, które wykorzystują podczas wyszukiwania żywiciela, a następnie odrzucają. Ich ugryzienie może powodować świąd i reakcje alergiczne oraz jest dosyć bolesne, nie wiąże się natomiast z zagrożeniem zarażenia boreliozą. Owady te, tak jak i kleszcze, mogą zakazić człowieka bakterią powodującą tularemię.1
W Polsce „sezon kleszczowy” teoretycznie zaczyna się wiosną, a kończy późną jesienią. Jednak wystarczy, że temperatura zimą wzrośnie powyżej 5°C, a aktywność kleszczy się wzmaga i zaczynają poszukiwać żywicieli – co oznacza, że „pora na kleszcze” może trwać nawet cały rok. Warto pamiętać, że miejskie parki i ogrody są z reguły cieplejsze niż lasy poza miastem, toteż kleszcze są tam aktywne dłużej. Aby unikać ukłucia przez kleszcza, niezastąpione wydają się być repelenty, proste zasady postępowania, a także szczepienia ochronne przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu.
Agata Grzejdziak
Źródła:
- Kuchar E. Kleszcze. Co zrobić po ukłuciu przez kleszcza? Kiedy pojawia się rumień? https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/inne-rodzaje-zakazen/159547,choroby-przenoszone-przez-kleszcze. Opublikowano 02.06.2022. Dostęp 06.11.2022.
- Kleszcze.info.pl. O kleszczach. https://www.kleszcze.info.pl/o-kleszczach. Dostęp 06.11.2022.
- Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Jarocinie. Uwaga !!! KLESZCZE. https://www.gov.pl/web/psse-jarocin/uwaga–kleszcze. Opublikowano 17.06.2021. Dostęp 06.11.2022.
- Kleszcze.info.pl. Jak się chronić przed kleszczami i przed kleszczowym zapaleniem mózgu? https://www.kleszcze.info.pl/jak-sie-chronic. Dostęp 06.11.2022.
- Ministerstwo Zdrowia. Co należy wiedzieć o kleszczach? https://www.gov.pl/web/zdrowie/co-nalezy-wiedziec-o-kleszczach. Opublikowano 07.05.2020. Dostęp 06.11.2022.
- Centers for Disease Control and Prevention. Tick Bite: What to do. https://www.cdc.gov/ticks/pdfs/FS_TickBite-508.pdf Opublikowano 03.11.2021. Dostęp 09.11.2022.
- Boreliozaonline.pl. Czy warto badać kleszcza? https://boreliozaonline.pl/czy-warto-badac-kleszcza/. Dostęp 06.11.2022.