Każdy z nas niejednokrotnie był w lesie na niedzielnym spacerze czy wspinając się po górach. Niektórym zdarzyło się przebywać w nim w trakcie grzybobrania lub na przejażdżce rowerowej. Zalesione miejsca kojarzą się nam z możliwością odpoczynku, odcięcia się od zgiełku i hałasu miasta oraz z różnorodną florą i fauną, którą można podziwiać na swojej drodze. Ale co tak naprawdę jest źródłem naszego pozytywnego samopoczucia przebywając na łonie natury? Okazuje się, że przebywanie wśród roślinności korzystnie oddziałuje na nasze zdrowie i dobrostan na poziomie profilaktyki, wspomagania leczenia oraz rehabilitacji. Na dalekim wschodzie nawet nadano termin temu zjawisku – kąpiele leśne (jap. 森林浴; Shinrin-yoku).
Początki
Po raz pierwszy termin kąpieli leśnych został poruszony w Japonii w 1982 roku, gdzie też przeprowadzono pierwsze badania naukowe potwierdzające ich skuteczność. Na porośniętej starym lasem cedrowym wyspie Yakushima zespół naukowy profesora Miyazaki postanowił sprawdzić, jak środowisko leśne wpływa na ludzki organizm na drogach biochemicznej i percepcyjnej. Miały być one częścią ogólnokrajowego programu poprawy stanu zdrowia Japończyków i zmniejszenia skutków stresu doświadczanego w pracy. Ostatecznie kąpiel leśna, poparta dowodami naukowymi, została przez japońskich naukowców określona mianem terapii lasem. 1 2 3
Trochę o kąpielach leśnych
Słowo „kąpiel” nawiązuje do metafory zanurzenia się w atmosferze lasu przy pomocy wszystkich zmysłów podczas powolnego, uważnego, zwykle milczącego spaceru. Istnieją badania i publikacje naukowe potwierdzające korzystny wpływ kąpieli leśnych na normalizację ciśnienia krwi, tętna, glikemii, pracy kory mózgowej, równowagi współczulno-przywspółczulnej układu nerwowego, na poprawę odporności na poziomie komórkowym, koncentrację, obniżenie depresyjności, poziomu złości i lęku. 1
A więc, co na to nauka?
Coraz więcej jest konferencji naukowych i sympozjów, z których płynie jasny komunikat o bardzo dużym znaczeniu przyrody dla jakości naszego życia. Zauważa się, że współcześnie rośnie znaczenie zieleni jako czynnika wspomagającego dobrostan, a nie czynnika leczącego, uzdrawiającego człowieka. Stąd badaczka Instytutu Nauk Leśnych SGGW, w komunikacie uczelni, podkreśla, że znacznie lepszym określeniem niż „leczenie lasem” czy „terapia lasem”, jest wyrażenie „kąpiele leśne”. Zaznacza też, że naukowcy SGGW starają się zdobyć wiedzę, jak obszary leśne powinny być zarządzane, aby zapewniały najlepsze korzyści zdrowotne społeczeństwu. 3 4
Jakie korzyści zdrowotne daje nam las?
Spacer po lesie korzystnie wpływa na układ krążenia. W wielu badaniach wykazano, obniżenie wartości ciśnienia tętniczego i tętna zarówno po ekspozycji czynnej, jak i biernej. Zaobserwowano mniejszą ilość endoteliny 1, reniny, angiotensynogenu i angiotensyny II, a także spadek aktywności układu renina-angiotensyna-aldosteron, co świadczy m.in. o potencjalnym łagodzeniu objawów choroby niedokrwiennej serca. Zauważono też wzrost aktywności mechanizmów antyoksydacyjnych.
Co więcej, w badaniach nad wpływem shinrin-yoku wykazano wyższą aktywność układu przywspółczulnego, odpowiedzialnego za redukcję stresu i uczucie relaksu, jak i niższą układu współczulnego, związanego ze stresem. Poprzez badanie EEG zaobserwowano, że przebywanie w lesie usprawnia spostrzegawczość, uważność i szybkość podejmowania decyzji ze względu na występowanie wówczas większych wartości zarówno fal alfa, których obecność świadczy o poziomie relaksu i dobrego nastroju, jak i beta, odpowiadających procesom podwyższonej koncentracji i orientacji na rozwiązywanie problemów. 3 5
Na dodatek kąpiele leśne mają pozytywny wpływ na odporność. W badaniach zauważono między innymi znaczący spadek procentowy limfocytów T oraz wzrost liczby i aktywności komórek NK, a także białek antynowotworowych, takich jak granulizyna, perforyna, grazymy A i B, a dodatkowo wykazano obniżenie stresu oksydacyjnego, osłabienie reakcji zapalnej przez zmniejszenie stężenia TNF-α, interleukiny 6, CRP i mózgowego peptydu natriuretycznego.
Na przebodźcowanie, czyli uczucie obciążenia psychicznego spowodowanego nadmiarem różnych bodźców, też pomocne może być wyciszenie się na łonie natury. W badaniach zarządzanych przez Instytut Nauk Leśnych SGGW udowodniono, że kontakt z przyrodą, przede wszystkim z lasem, poprawia samopoczucie, pozwala chronić zdrowie psychiczne człowieka oraz wykazano, że kąpiele leśne mogą stanowić wsparcie leczenia depresji, lęku, zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, a także deficytu uwagi. Co więcej, zauważono, że powolne spacery polepszają pamięć i koncentrację oraz pomagają w zaburzeniach snu. 3 6 7
Wyniki badań wskazują też na znaczącą redukcję poziomu kortyzolu we krwi oraz w ślinie, markerów ostrego stresu, jak stężenia adrenaliny, noradrenaliny i dopaminy nawet podczas braku ruchu. Ponadto kontakt z lasem przyspiesza powrót do zdrowia po operacjach i relaksuje wzrok wymęczony komputerem czy smartfonem. Pozwala także na oddychanie czyściejszym powietrzem od tego, który występuje w miastach czy w okolicy tras o dużym natężeniu ruchu samochodowego. 8
Uważa się, że jednym z czynników odpowiadających za powyżej przedstawione dobroczynne działanie lasu są fitoncydy, substancje znajdujące się w olejkach eterycznych wytwarzanych przez rośliny do obrony przed grzybami, wirusami, bakteriami czy owadami. Zaliczają się do nich między innymi a-pinen, b-pinen czy limonen. Szacuje się, że 1 hektar lasu liściastego wytwarza w okresie letnim 2 kg fitoncydów, natomiast hektar iglastego aż 5 kg. Dodatkowo formacje roślinne skutecznie tłumią hałas. Szacuje się, wewnątrz lasu, w odległości 150 m od granicy lasu hałas zmniejsza się o 18-25 dB. Te wszystkie pozytywne aspekty kąpieli leśnych mogą pomóc w powrocie do zdrowia obok właściwej terapii stosowanej w danej jednostce chorobowej. 2 3 4
Różnice między spacerem a kąpielą leśną
W pierwszym przypadku zwykle skupiamy się na tym, by pokonać określony dystans, w połączeniu z rozmową, słuchaniem muzyki czy rozmyślaniem nad problemami. Jeśli decydujemy się na kąpiel leśną, poruszamy się powoli, w tempie 2 km/h lub wcale, tak aby skupić swoją uwagę na leśnym otoczeniu oraz jakie emocje w nas wywołuje. Stąd najlepiej nie brać ze sobą zbędnych rozpraszaczy, np. aparatu fotograficznego, a czas spędzić, koncentrując się na otaczającym środowisku, na wyczuwaniu zapachów, na słuchaniu szumu drzew czy śpiewu ptaków. W razie zmęczenia warto przysiąść i odpocząć. 2
Inne miejsca korzystania z kąpieli leśnych
Co ciekawe, aby móc cieszyć się wspomagającym wpływem shinrin-yoku na nasze zdrowie, wystarczy wybrać się do pobliskiego parku i regularnie go odwiedzać. Prowadzone przez dr Quing Li badania dowiodły, że już 2 godziny leśnej kąpieli, nawet w małym miejskim parku, mogą nam przynieść wiele korzyści zdrowotnych. Inną możliwością uzyskania podobnych efektów jest także ustawienie w domu lub miejscu pracy kwiatów, a także innych roślin. Można też sięgnąć po odpowiednie olejki eteryczne, pamiętając o odpowiednim ich użytkowaniu, to znaczy w postaci rozcieńczonej w wodnych inhalacjach czy jako masaż okolicy klatki piersiowej. W ten sposób można regularnie cieszyć się zapachem lasu.
A co z osobami, które mają problem z dostępem do lasu, np. pacjentów szpitali, ludzi unieruchomionych, obłożnie chorych, a także zamkniętych w ośrodkach penitencjarnych? Naukowcy Instytutu Nauk Leśnych SGGW badają, jak można przeprowadzić kąpiel leśną z zastosowaniem sztucznej inteligencji. Ich celem jest porównanie efektu naprawczego uzyskanego w wyniku fizycznego kontaktu z lasem i w rezultacie oglądania lasu nagranego kamerą 360 stopni. Według dr hab. Emilii Janeczko taki sposób zastosowania kąpieli leśnej może mieć pozytywny wpływ w postaci łagodzenia dolegliwości, przyspieszenia procesu rekonwalescencji i lepszej resocjalizacji. 2 4 9
Podsumowanie
Kąpiel leśna, która niesie za sobą całą gamę korzyści dla zdrowia, jest w obecnych czasach jedną z metod ukojenia. W końcu żyjemy w nieustannym zabieganiu, które nierzadko łączy się ze stresem. Wielu z nas może odnaleźć w kontakcie z drzewami sposób na wyciszenie. Wystarczy wyjść do pobliskiego lasu lub parku i skupić się na otaczającej przyrodzie albo udekorować mieszkanie pięknymi kwiatami czy inną roślinnością. Zauważmy również, że kontakt z naturą stanowi jedną z form niefarmakologicznego wspomagania farmakoterapii wielu chorób, zwłaszcza dotyczących układu nerwowego. Warto o tym pamiętać, gdy pacjent poprosi o poradę, jak radzić sobie ze stresem, problemami z zasypianiem czy napięciem emocjonalnym.
Weronika Rogalska
Źródła:
- kapielelesne.pl, Czym są kąpiele leśne?, https://kapielelesne.pl/kapiele-lesne/czym-sa-kapiele-lesne/ [Dostęp: 17.04.2024r.]
- Koprowicz A, Baranowska M, Korzeniewicz M, Korzeniewicz R. TERAPIA LASEM JAKO ŚRODEK WSPOMAGAJĄCY ŁAGODZENIE ZDROWOTNYCH NASTĘPSTW PANDEMII COVID-19. Niepełnosprawność i Rehabilitacja 2022; 87 [Dostęp: 10.06.2024 r.]
- Simonienko K, Jakubowska M, Konarzewska B. Shinrin-yoku i terapia lasem przegląd literatury. Psychiatria 2020, tom 17, nr 3, 145–154 [Dostęp: 20.04.2024r.]
- media.sggw.pl, Terapia lasem – remedium na obniżony nastrój?, https://media.sggw.pl/aktualnosci/819492/terapia-lasem-remedium-na-obnizony-nastroj [Opublikowano: 12.09.2023 r. Dostęp: 17.04.2024 r.]
- Park B, Tsunetsugu Y, Kasetani T, Kagawa T, Miyazaki Y. The physiological effects of Shinrin-yoku (taking in the forest atmosphere or forest bathing): evidence from field experiments In 24 forests cross Japan. Environ Health Prev Med 2010, 15:18 -26 [Dostęp: 20.04.2024 r.]
- Scheydt S, Müller Staub M, Frauenfelder F, Nielsen GH, Behrens J, Needham I. Sensory overload: A concept analysis. Int J Ment Health Nurs. 2017 Apr;26(2):110-120 [Dostęp: 15.05.2024 r.]
- Hansen MM, Jones R, Tocchini K. Shinrin-Yoku (Forest Bathing) and Nature Therapy: A State-of-the-Art Review. Int J Environ Res Public Health. 2017 Jul 28;14(8):851 [Dostęp: 15.05.2024 r.]
- Antonelli M, Barbieri G, Donelli D. Effects of forest bathing (shinrin-yoku) on levels of cortisol as a stress biomarker: a systematic review and meta-analysis. Int J Biometeorol. 2019 Aug;63(8):1117-1134 [Dostęp: 15.05.2024 r.]
- naukawpolsce.pl, Badania potwierdzają pozytywny wpływ lasu i zieleni na zdrowie i samopoczucie ludzi, https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C98526%2Cbadania-potwierdzaja-pozytywny-wplyw-lasu-i-zieleni-na-zdrowie-i [Opublikowano: 25.09.2023 r. Dostęp: 17.04.2024 r.]